Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

11 TBB Dergisi 2018 (135) Hasan Tahsin GÖKCAN edilmiş, kiminde ise (Örn: Federal Almanya uygulaması) 2 Sözleşmeden önce iç hukukta tanınan anayasal şikâyet olarak ortaya çıkmıştır. Bireysel başvuru bir yönüyle bireysel mağduriyetleri gidermekte iken, diğer yönüyle temel hak ve özgürlükleri koruyup geliştirmek- tedir. 3 Ayrıca anayasa yargısı yoluyla kamu gücü işlem ve eylemleri denetlenmekte, hukukun üstünlüğü ilkesi ve hukuk düzeni korun- maktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ninyargısal organlarının yet- kisini kullanmaya başlaması ile uluslararası yargı yetkisine sahip bir mahkeme ile ulusal düzeyde yargılama yapan mahkemeler arasında- ki yetki çatışmasının nasıl çözümleneceği sorunu ortaya çıkmıştır. Bu sorunun çözümü amacıyla ilk olarak, Sözleşmenin 35. maddesinde bireysel başvuru yapılabilmesi için “iç hukuk yollarının tüketilmesi” şartı öngörülmüştür. Böylece başvuranın iddiaları, Sözleşmedeki gü- venceleri ülkesinde gerçekleştirmekle yükümlü olan devletlerin ulusal yargı organlarında tartışılmış olacak ve mağduriyet sürmekteyse, an- cak bundan sonra Strazburg’a başvurulabilecektir. Fakat bu düzenleme, Sözleşmedeki güvenceleri denetlemeye çalı- şan AİHM ile ulusal hukuk kurallarının yorumu ve uygulanması üze- rinde yetkiye sahip olan ulusal hâkimin yetkisinin çatışmasına engel oluşturmamıştır. AİHM çalışmalarının ilk onlu yıllarında kesişen yetki alanlarıyla ilgili sorunları çözmeye çalışmıştır. Metninde bulunmamakla birlikte, Sözleşmenin amacından hareketle “ikincillik ilkesi” 4 ve bununla bağ- lantılı olarak ‘takdir alanı doktrini’ni, yine bu ilkelerin sonucu olarak ‘dördüncü derece yargı yeri doktrini’ni geliştirmiştir. 2 Almanya’da anayasa şikâyetinin başlangıcı Sözleşmenin yürürlüğünden de önce; 7 Eylül 1951 tarihidir; Ece Göztepe, İnsan Haklarının Korunmasında Geçici Ted- bir, İstanbul 2017, s. 100; Gören, 2013, s. 9. AİHS ise onuncu üye devletin onayıyla 3 Eylül 1952›de yürürlüğe girmiş; A. İnsan Hakları Komisyonu›nun ilk üyeleri 18 Mayıs 1954›te ve A. İnsan Hakları Divanı›nın üyeleri de 21 Ocak 1959›da seçilmiştir. 3 Göztepe, Anayasa Şikâyeti, s. 17. 4 Bu ilke uyarınca, iç hukuktaki mümkün kanun yolları (itiraz, istinaf, temyiz, karar düzeltme) tüketildikten sonra bireysel başvuruda bulunulmalıdır; Cabir Aliyev, Anayasa Şikâyeti, Beta Basın Yayın, İstanbul 2010, s. 22. Henüz yürürlüğe gir- meyen Ek 15. Protokol ile ikincillik ilkesi ve takdir alanı doktrini de normatif bir temele kavuşacaktır.