Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

16 Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu “Sözleşme ile ihdas edilen koruma mekanizması, insan haklarının korun- ması konusundaki ulusal sistemlere nazaran ikincil niteliktedir. … Sözleşme, içerdiği hak ve özgürlüklerin kullanımını sağlama sorumluluğunu ilkin sözle- şen devletlere bırakmıştır. Sözleşme kurumları da bu göreve ke ndi yönlerin- den, … fakat iç başvuru yollarının tüketilmesinden sonra katılmaktadır. ” 28 Taraf devletlerin akdi yükümlülüklerine karşın iç hukukta bir hak ihlali nedeniyle oluşan mağduriyet giderilememişse, görev ikincil yet- kiye sahip bireysel başvuru yolu makamına geçmektedir. Bu nedenle bireysel başvuru için iç hukuktaki başvuru yollarının tüketilmesi aran- maktadır. İç hukukta mağduriyeti giderecek bir yolun bulunmaması veya mağduriyeti gidermek için etkili olmaması durumunda AİHM’e doğrudan başvurulabilmektedir. İç hukukta başvuru yolu olmakla birlikte mağduriyet giderilememişse, AİHM tamamlayıcılık rolünü üstlenmek zorunda kalmaktadır. İç hukuk yollarının tüketilmesi, ikincillik ilkesinin “usuli” boyutu- nu oluşturmaktadır. Sözleşmenin tanıdığı takdir marjı çerçevesinde iç hukukun düzenlenmesi (yasama) ile bu hukukun yorumlanması (ida- ri ve yargısal işlem ve kararlar) ise “esasa ilişkin ikincillik”boyutunu oluşturmaktadır. 29 Bu noktada takdir alanı doktrini gereği, ölçülülük ilkesinin olaya uygulanmasında iç hukukun (ve ulusal hâkimin) takdir marjı gözetilmektedir. Fakat takdir marjının da istisnaları bulunmak- tadır. AİHM’inulusal mahkemelerin kararlarını iptal etme, değiştirme veya düzeltme gibi bir yetkisi bulunmamaktadır. 30 Bunlar iç hukuktan kaynaklanan olağan veya olağanüstü dava ve kanun yollarına ilişkin derece mahkemelerine (uyuşmazlığı çözmekle görevli mahkeme ile ka- nun yolu denetimi yapan mahkemelere) ait yetkilerdir. Yine AİHM bireysel başvuruda, mahkemelerin kararının iç hukuka uygunluğunu ve yerindeliğini ya da sonucu itibarıyla adil olup olmadığını kural ola- rak incelememektedir. 31 Fakat AİHM, Sözleşme ile tanınan bir hakkın ihlal edildiğini tespit ettiğinde, devam eden mağduriyeti gidermeye 28 Handyside/İngiltere, 7.12.1976, A 24, par. 48; Gözübüyük/Gölcüklü, 2013, s. 147. 29 Seçkin Erel, “Bireysel Başvuruda AYM’nin Denetim Sınırları” Sunum Notları (Ankara Swissotel 2-3 Mart 2017). 30 Mehmet Öncü, “AİHM’de Usul İncelemesi ve Dördüncü Derece Türünden Şikâyetler”, Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan , (s. 371-409), Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2012, s. 399. 31 bkz.Ümmühan Kaplan / Türkiye, B. No: 24240/07, 20/03/2012.