Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

236 Uluslararası Çevre Hukukunda Hakça Kullanım İlkesi I. GİRİŞ Hakça kullanım ilkesi, bir ülkenin diğer ülke veya ülkelerle birlik- te kullandığı uluslararası nitelikteki doğal kaynakların kullanımında devletlerin yetkilerinin sınırını oluşturan bir ilkedir. Uluslararası hu- kukta özellikle sınıraşan suların ulaşım dışı amaçlarla kullanılmasında bir teamül kuralı haline gelen ilke, sulardan havza ülkelerinin bölgesel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde eşit kullanma hakkı tanır. Bununla birlikte kullanılabilir su kaynaklarının giderek yok oldu- ğu gerçeği karşısında, su kullanımının sınırlandırılmasında ekonomik ve sosyal gerekliliklerin yanı sıra çevresel gerekliliklerin de dikkate alınması önem arz etmektedir. Ancak devletler sınıraşan suların kul- lanımına ilişkin uygulamalarını daha çok kendi menfaatlerine göre şekillendirmektedir. Bu durumun önüne geçecek ve çevresel faktör- lerin gözetilmesini sağlayacak nitelikte bir uluslararası hukuk kuralı da maalesef bulunmamaktadır. Bununla birlikte 1997 tarihli Birleşmiş Milletler Uluslararası Su Yollarının Ulaşım Dışı Kullanımı Hukuku- na İlişkin Sözleşme, taraf olan ülkeler bakımından bu konuda yapıla- cak olan andlaşmalarda bir çerçeve sözleşme olarak hakça kullanım ilkesinin sınırlarını çizmekte; bu ülkelere yönelik olarak su kaynakları hakkında planlanan projelerin haber verilmesi gibi bazı yükümlülük- ler öngörmektedir. Taraf olmayan ülkeler bakımından ise sözleşme hükümleri hakça kullanım ilkesinin kapsamının belirlenmesi bakı- mından yol gösterici olmaktadır. Bu çalışma kapsamında; bir teamül kuralı olarak hakça kullanım ilkesini ve dayanaklarını açıklamaya, il- kenin temelinde yer alan sınırlı egemenlik doktrinini ve bu doktrinin benimsenmesine kadar geçen süreçte geliştirilen diğer doktrinleri ele almaya, sınıraşan suların ulaşım dışı amaçlarla kullanımı kapsamında hakça kullanım ilkesinin 1997 tarihli BM sözleşmesindeki ve Türkiye uygulamalarındaki yerini değerlendirmeye çalışacağız. II. HAKÇA KULLANIM İLKESİ A. Kavram Uluslararası çevre hukukunda hakça kullanım ilkesi, uluslararası nitelik taşıyan (birden çok devlet tarafından kullanılan) bazı doğal kay- nakların adil, tarafsız, ölçülü ve makul kullanımı anlamına gelmektedir. İlke, bu kaynakların kullanımına dair tarafların eşit olarak sahip oldu-