Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

30 Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu derece yargı yeri) gibi gören şikâyetleri, dördüncü derece türü şikâyet ni- telemesiyle kabul edilemez bulmaktadır. Ancak bu kuralın istisnaları bulunmaktadır. Dolayısıyla bunlar, kanun yolu denetimi yapılması yasağının istisnalarını oluşturmaktadır. İstisna teşkil eden hallerde AİHM, ulusal mahkemenin tespit, yorum veya uygulamasını esas al- mayıp, yerine göre ulusal hukuku yorumlayıp, kanıtlara dayalı vaka tespiti yaparak, yargılama usulünün veya dava sonucunun adil olup olmadığına karar vermektedir. Diğer taraftan takdir alanı teorisi bakımından da AİHM kural ola- rak Sözleşmenin tamamlayıcı niteliği gereği, ulusal yargı makamları- nın olguya ilişkin tespiti veya iç hukuk kuralına dair yorumunu esas almaktadır. Fakat istisnai hallerde AİHM iç hukukta görülen dava ile ilgili vakanın tespitini veya iç hukuk kuralının yorumunu adeta ulu- sal derece mahkemeleri gibi doğrudan inceleyip, delilleri değerlendir- mekte ve iç hukuka ait bir yasayı yorumlamaktadır. Hatta AİHM İçtü- züğünden aldığı yetkiyle 80 maddi olayla ilgili belgeleri isteyebilmekte veya örneğin yaşama hakkı veya işkence-kötü muamele yasağının ya da olumsuz cezaevi koşullarının tespiti amacıyla tanık dinleme veya Mahkeme üyelerini olay yerinde soruşturma yapmak için görevlendir- me yoluna da gidebilmektedir. Örneğin İrlanda- Birleşik Krallık davasında (1978) Komisyon, Strazburg, Norveç ve Birleşik Krallıkta 100’den fazla tanık dinlemiş- tir. İlascu-Moldava ve Rusya davasında 4 hâkimden oluşan bir heyet Trisapol ve Chişinau’da 43 tanık dinlemiştir. 81 AİHM, re’sen davanın 80 AİHM İçtüzüğü Madde 49/3-a: Raportör Yargıçlar başvuruları incelerken, (a) ta- raflardan, maddi bir olayla ilgili olduğunu düşündükleri bilgi, belge veya mater- yalleri, belirlenen süre içinde sunmalarını isteyebilirler; Madde 54/2 : “Daire veya Daire başkanı, (a) taraflardan, maddi olaylarla ilgili olduğunu düşündüğü bilgi, belge veya materyalleri sunmalarını isteyebilir; 3. Daire, kabul edilebilirlik kararı vermeden önce, gerekli gördüğü takdirde du- ruşma yapmaya karar verebilir. Bu durumda Daire istisnai olarak aksine karar vermedikçe, taraflar başvurunun esasıyla ilgili sorunlar hakkında görüşlerini bil- dirmeye de davet edilirler.” İçtüzüğe Ek Madde 1 (Soruşturma Tedbirleri) : 1. Daire…ifadelerinin …yardımcı ola- cağını düşündüğü bir kimseyi tanık veya uzman veya başka bir sıfatla dinlemeye karar verebilir. 3. Daire, … üyelerinden birini veya birkaçını veya Mahkemenin diğer yargıçlarını, yerinde inceleme veya soruşturma yapmaları veya başka bir biçimde delil toplamaları için görevlendirebilir… dışarıdan bağımsız uzmanlar atayabilir.”; Osman Doğru, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi, Le- gal Yayıncılık, İstanbul 2012, s. 156, 158, 173. 81 Harris/O’Boyle/Bates/Buckley, s 2013, s. 872.