Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

321 TBB Dergisi 2018 (135) Berk Hasan ÖZDEM çizgisi çizilerek ve malların devredilmezliği kesinleştirilerek, mirasçı- lar malların özgür tasarrufundan yoksun bırakılır ve böylece eski do- minus (vasiyetname sahibi) ve yeni dominus (varis) arasındaki teorik ihtilaf, ilk iradeye duyulan saygı ve ailenin çıkarı adına eskisi lehine sonuçlandırılır. 3 Tarihçe Fideicommissum Familia kurumunun tarihçesine baktığımız- da kökenlerinin Roma Hukuku’na dayandığını görürüz. Roma Hukuku’nda iki tip muayyen mal vasiyeti gelişmiştir, bunlar Legatum ve Fideicommissum ’dur. Bunlardan sonradan ihdas edilmiş olan Fide- icommissum , Justinianus hukukunda legatuma muadil bir hale geti- rilmiştir. 4 Miras bırakan tarafından mirasçıya (heres) bir mükellefiyet yüklenmesi demek olan legatum, “legare” sözcüğünden gelir ve ilk olarak XII Levha Kanunu (M.O.451-449) ile ortaya çıktığı kabul edil- mektedir. 5 XII Levha Kanunu’nda, kişinin vasiyetnamesinde yer ala- cak muayyen mal vasiyetleri, yani legatum, düzenlemek suretiyle, herhangi bir sınırlama söz konusu olmaksızın ölüme bağlı tasarrufta bulunabileceği kabul edilmiştir (5,3: Uti legassit suae rei, ita ius esto ). Böylece, Cumhuriyet devrinin sonlarında ve İmparatorluk devrinde Romalılar, vasiyetname yoluyla tasarrufta bulunma serbestisinin, bir diğer ifadeyle, kişinin henüz hayattayken, ölüme bağlı tasarrufuyla kendisine mirasçı olacak kişi veya kişileri tayin etme serbestisinin, XII Levha Kanunu ile teminat altına alındığını düsnmekteydiler. 6 Diğer taraftan Fideicommissum’ lar, İlk İmparatorluk ( Principa- tus ) Devri’nin başlarında ortaya çıkmış ve kısa zamanda geniş tatbi- kat sahası bulmuş bir muayyen mal vasiyeti çeşidiydi. 7 Ancak Roma Hukuku’nda Fideicommissum’ lar bir akit çeşidi olarak karşımıza çık- mazdı. Esasında bunlar, vasiyetname sahibi tarafından terekeden fay- 3 M.C. Zorzoli , Della famiglia e del suo patrimonio: riflessioni sull’uso del fede- commesso in Lombardia tra Cinque e Seicento, Archivio Storico Lombardo, CXV, 1989, p. 97. 4 Ziya Umur, Roma Hukuku, Istanbul Universitesi Yayınları, Istanbul, 1982. s.518 5 Nadi Günal, “Roma miras hukuku’na genel bir bakis ve vasiyet yolu ile miras”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara, 1995, C. 44, S. 1, s. 438 6 Detlef Liebs, Romisches Recht, Bonn 2004, s. 239; Detlef Liebs, Romisches Recht, Bonn 2004, s. 137-138. 7 Ziya Umur, Roma Hukuku, Istanbul Universitesi Yayınları, Istanbul 1982. s.518.