Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

322 Roma İmparatorluğu’ndan Günümüze Fideicommissum Familia dalanan bir kimseye yöneltilen ve faydalanan kişinin, genellikle imka- nı olmayan bir üçüncü kişiye mirasla ilgili bir hizmet sunmasına dair bir ricadan ibaretti. 8 Bu rica, mameleke girebilen herhangi bir eşya ( res in patrimonium ) ile ilgili olabilir ve Augustus döneminde yasal formas- yonuna kavuşana kadar yalnızca yararlanan kişinin vicdanına yönel- tilirdi. 9 Fideicommissum ’lar bu döneme kadar hukuki bir müeyyideye sahip olmadıkları için vasiyetçi yalnızca faydalanan şahsın hüsnüni- yet ve şerefine güvenirdi. Zaman içerisinde Fideicommissum ’ların daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanıldığını ancak gerekli dürüstlük kaidelerine riayet edilmediğini gören Augustus, bu nevi vasiyetlerin yerine getirilmelerini temin etmek için sistem dışı yargılama ( cogni- tio extra ordinem) 10 usulüne tabi bir Fideicommissum davası ( Persecutio Fideicommissaria ) tanımış, böylece Fideicommissum ’lar da akit benzer- leri arasına giren bir borç kaynağı haline gelmişlerdi. 11 Muayyen mal vasiyeti yoluyla, miras bırakan tarafından kendisine bir mal bırakılan kişiye “Legatarius”, “Honoratus” ya da “Fideicommissarius” adı verilir- di. Muayyen mal vasiyetinde bulunan kisiye “Legator”, muayyen mal vasiyetini yerine getirmekle yükümlü olan mirasçıya da “Oneratus” adı verilmekteydi. 12 Legatumlardan çeşitli sebeplerle yararlanamayan kimselere (örneğin yabancılara) mallar bu şekilde bırakılabilmektey- di. Mirasçının elde ettiği miktarı aşmamak şartıyla Fideicommissum ’un miktarını belirlemekte özgür olan vasiyetçi, legatumun şekilciliğinin tersine, sözlü ve yazılı hiçbir şekle tabi değildi. 13 Ancak şekil konu- 8 Romualdo Trifoni, Il fedecommesso. Storia dell’Istituto in Italia , Naples 1914 . s. 1-14. 9 Luigi Gambino, “Il substrato socio-culturale del fedecommesso familiare”, La nuova critica, 27-28, 1971, p. 143-176.) 10 Roma Hukukunda delillerin takdiri, birbirinden farklı ancak belirli bir sure bir arada uygulama alanı bulan Ozel Yargılama Sistemi (Ordo Iudiciorum Privato- rum) ve Sistem Dısı Yargılama Usulu (Cognitio Extra Ordinem) isimli iki ayrı yar- gılama usulune gore farklılık arz etmektedir. Bkz. Bahar Öcal Apaydın, “Roma Medeni Usul Hukukunda Yargıcın Delilleri Takdiri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , Ankara 2011, C. 60, S. 3, s. 43 11 Ziya Umur, Roma Hukuku, Istanbul Universitesi Yayınları, Istanbul 1982. s.518 12 Nadi Günal, “Roma miras hukuku’na genel bir bakis ve vasiyet yolu ile miras”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara 1995, C. 44, S. 1, s. 437. 13 “Verba autem [utilia] fideicommissorum haec [recte] maxime in usu esse uidentur peto, rogo, volo, fidei committo; quae proinde firma singula sunt, atque si omnia in unum congesta sint. Fideicommiussum ilişkisi kurmak için uygun olan ve ge- nellikle söylenen sözler yalvarırım, isterim, dilerim ve güvenirimdir. Bu (kelime- ler) teker teker de yeterli olacaktır, ama kombine de edilebilirler.” Ins 2.23.2.