Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

323 TBB Dergisi 2018 (135) Berk Hasan ÖZDEM sunda sahip olunan özgürlüğe rağmen Fideicommissum genel olarak vasiyetnameye ilave edilen ayrı bir yazılı belge olan codicillum 14 ile ya- pılırdı. Zamanla, bir taraftan legatuma ilişkin şekilcilik ortadan kalk- tığı; diğer taraftan legatuma ilişkin sınırlamalar Fideicommissum’ u da kapsayacak şekilde genişletildiği için, Justinianus hukukunda legatum ve Fideicommissum arasında fark kalmamıştı. Bu dönemde vasiyetna- me içinde belirtilen muayyen mal vasiyetlerine legatum; ayrı bir yazılı belge olan codicillum’larda belirtilen muayyen mal vasiyetlerine ise Fideicommissum denilmekteydi. 15 Fideicommissum terekenin yalnız muayyen bir hissesini değil ta- mamını da kapsayabilirdi. Vasiyetçi, mirasçının ölümünden son- ra terekenin tamamının başka kimselere intikalini Fideicommissum ile vasiyet edebilirdi. 16 Gaius Institutionnes ’inde (2.277) bu çeşit bir Fideicommissum’ dan bahsetmektedir: “Cum Titius heres meus mortuus sit, volo hereditate temmeam ad P. Maevium pertinere (Mirasçım Titius öldükten sonra, mirasımın P. Maevius’a intikal etmesini istiyorum)” Vasiyetçinin bu iradesini yerine getirmek için mirasçı bizzat yap- tığı vasiyetnamede ya o kimseyi kendisine mirasçı gösterir ya da mirasçısına terekesini o kimseye terk etmesini bir Fideicommissum ’la bildirirdi. Bunlar yapılmadığı takdirde onertatus’ un mirasçıları Fideicommissum ’un emrini yerine getirmek mecburiyetinde olurlar- dı. Bu şekilde ortaya gerçek anlamda bir mirasçının ikamesi durumu ortaya çıkmıştır. Günümüzde Medeni Kanun’un 521. maddesinde ve devamında da karşımıza çıkan “fevkalade ikame” kurumu kökenini 14 Codicillum’lar genel olarak mektup şeklinde, vasiyetname sahibinin Fideicommissum’un yürütülmesini istediği yazılı belgelerdi. Augustus dönemin- den itibaren codicillumlara yasal olarak geçerlilik tanınmıştı. (bkz. Ins 2.25pr.) Justinianus döneminden önce bu işlem için tanığa gerek aranmazken Justinianus dönemiyle birlikte beş tanık şartı getirilmişti. Beş tanıklı Justinianus codicillum Orta Çağ’da Batı Avrupa hukukları tarafından da kullanılacaktır. 15 Adolf Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953, s. 471; Richard Honig, Çev. Talip Şemsettin, Roma Hukuku, İstanbul 1938, s. 423; Ziya Umur, “Roma Miras hukukunun Ana Hatları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1966, C.31, S. 1-4, s. 177; Salvatore Di Marzo, Çev. Ziya Umur, Roma Hukuku, İkinci Baskı, İstanbul 1959, s. 594. 16 Ziya Umur, “Roma Miras hukukunun Ana Hatları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1966, C.31, S. 1-4, s. 177.