Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

347 TBB Dergisi 2018 (135) Talya Şans UÇARYILMAZ lanması aşamasında ise etik bir ilke olan bona fides kavramına başvu- rulmaktadır. Hukuk dışı değer yargılarına dayanan bona fides , başta Yunan filozofların düşünceleri çerçevesinde önce Yunan sonra Roma toplumunca benimsenmiş ve Roma sözleşmeler hukukunu büyük öl- çüde etkilemiş, daha sonra ise glossator ’lar tarafından şematize edile- rek günümüzdeki halini almıştır. 65 Bona fides , içerisinde doğruluk, dü- rüstlük ve sadakati taşıyan bir üst değer olup, doğal hukuka dayanan sosyal ve etik değerlerin hukuk alanına girmesini sağlayarak hukukun genel ilkesi mertebesine ulaşmıştır. 66 III. Bona Fides’in Roma Usûl Hukukunda Gelişimi A. Iudicia Bonae Fidei Ius praetorium ’un ius civile’ yi ayrıntılandırarak açıklamak ve uygu- lanmasını kolaylaştırmak, ius civile’ de yer alan boşlukları doldurmak ve düzenlenmemiş konularda kurallar koymak ile ius civile ’yi düzelte- rek artık sosyal ihtiyaçlara karşılık vermediği ölçüde kuralların değişti- rilmesini sağlamak olmak üzere üç işlevi mevcut olmuştur. 67 Özellikle boşlukları doldurmak ve yeni kurallar getirmek işlevleri bakımından ise praetor’lar bona fides ’i büyük ölçüde dikkate almışlardır. Bona fides il- kesi praetor edictum ’ları sayesinde formula usûlü ile hukuk alanına geçiş yapmış, iudicia bonae fidei denilen iyiniyet davalarına eklenen “ex fide bona” kaydı sayesinde uygulanmaya başlamıştır. 68 Bir diğer deyişle, Roma maddi hukukunun gelişimi, usûl hukukuna paralel olmuştur. 69 65 Gordley. Op. Cit. s. 104. Hausmaninger ve Selb. Op. Cit. s. 56 66 Ionna Kuçuradi, İnsan ve Değerleri, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara, 2013, s. 60. Vecdi Aral, Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları, Filiz Kitabevi, İstan- bul, 1992, s. 77. Martin Hesselink, “The Concept of Good Faith” (ed. Arthur Hart- kamp ve Ewoud Hondius) Towards a European Civil Code, Kluwer Law Interna- tional, Boston, 2004, s. 473 67 Özcan Karadeniz Çelebican, Roma Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015, s. 103 68 Söğütlü Erişgin. Op. Cit. s. 70 69 Roma usûl hukukunun evrimi Klasik Hukuk Dönemi uyarınca uygulanmış olan Ordo Iudiciorum Privatorum (Özel Mahkemeler Sistemi) ile önceleri istisnai hal- lerde uygulanan ama zamanla kural haline gelen Cognitio Extra Ordinem (Sistem Dışı Yargılama) sistemlerini içermektedir. Ordo Iudiciorum Privatorum, en eski usûl olan legis actio usûlü ile öğretideki hâkim görüşe göre M.Ö.3. yüzyılda lex aebutia ile kabul edilen formula usûlü uygulamalarını içerisinde barındırmıştır. Vincenzo Arangio-Ruiz, Istiuzioni Dei Dritto Romano, Casa Editrice Dott. Euge- nio Jovene, 40. Edizione, Napoli, 2012, s. 123. Max Kaser, Die Lex Aebutia, Giuffrè,