Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

348 Roma Hukukunda Sözleşmesel Bona Fides (Dürüstlük Kuralı) Kavramı ve Çağdaş Hukuka Etkisi Roma hukukçularının çoğunluğu iudicia bonae fidei ’yi formula usûlü ile ilişkilendirmekte ve bunların kökeninin M.Ö. 3. yüzyıla dek uzandığını kabul etmektedirler. Roma usûl hukukunda uygulanmış sistemlerden bir tanesi olan formula usûlü uyarınca praetor’ larca spesi- fik durumlar için verilmiş özel dava kalıplarını ifade eden formula’ lar hazırlanmış ve praetor’ lar tarafından atanan yargıçlar somut olayı ve- rilen dava formula’ sına uyarlayarak çözmüştür. Ayrıca her sene yeni praetor ’larca formula ’lar ilan edilmiş, böylece mevcut davaların sayısı artmış ve içerikleri genişlemiş, bu ise Roma hukukunun gelişmesine katkı sağlamıştır. 70 Formula ’lar demonstratio , intentio, condemnatio ve adiudicatio olmak üzere dört ayrı bölümden oluşmaktadır. 71 Demonstratio , bir dava formu- la ’sının davanın sebebini açıklayan kısmı iken, formula ’nın en önemli kısmı olan intentio ise davacının iddiasını ve talebini yansıtmakta, con- demnatio da intentio ’daki şartlı cümleyi sonuca bağlayarak yargıca da- valıyı beraat ettirme ya da onu mahkûm etme yetkisi vermektedir. 72 Roma hukukunda formula ’larda belirtilmiş fiili olgulara ve hukuki esaslara sıkı sıkıya bağlı olan davalara actiones stricti iuris (dar hukuk davaları) adı verilmiştir. Öte yandan Cumhuriyet Dönemi’nin sonla- rından itibaren bazı borç ilişkilerinin içerikleri, “davalının davacıya dürüstlük kuralı gereği vermesi ya da yapması gereken her şey”, yani “quidquid numerius negidius aulo agerio dare facere oportet ex fide bona” şeklinde formula incerta olarak ifade edilmiş olup yargıca geniş bir tak- dir yetkisi tanınmıştır. Yargıcın bona fides yardımıyla zihninde ideal bir Milano, 1950, s. 50. Ziya Umur, Roma Hukuku Ders Notları: Usûl Hukuku, Borç- lar Hukuku, Eşya Hukuku, Miras Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul, 2010, s. 217 vd. Belgin Erdoğmuş ve Bülent Tahiroğlu, Roma Usûl Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 1997, s. 15 vd. Andreas B. Schwarz, (Çev. Türkan Rado) Roma Hukuku Dersleri, İÜHFY, İstanbul, 1963, s. 287 vd. Kaser, Knütel ve Lohsse. Op Cit. s. 443. Hausmaninger ve Selb. Op. Cit. s. 369 70 Schermaier. Op. Cit. s. 72-74 71 Adiudicatio davaya bakan yargıca örneğin tartışmalı mülkiyetin kime ait olacağı- na karar vermesinin öğütlendiği kısım olup buna genellikle actio familiae eriscun- dae, actio communi dividundo ve actio finium regundorum gibi taksim davala- rında rastlanılmıştır. Gaius, Institutiones, 4. 39. Hausmaninger ve Selb. Op. Cit. s. 383. Umur. Op. Cit. s. 255-256. Arangio-Ruiz. Op. Cit. s. 127. 72 Umur. Op. Cit. s. 256. Villey. Op. Cit. s. 38. Arangio-Ruiz. Op. Cit. s. 126. John T. Abdy ve Brian Walker, The Commentaries of Gaius and Rules of Ulpian, Clark, New Jersey, 2005, s. 298 vd. Andrew Borkowski, Roman Law, Blackstone Press Limited, London, 2001, s. 74