Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

352 Roma Hukukunda Sözleşmesel Bona Fides (Dürüstlük Kuralı) Kavramı ve Çağdaş Hukuka Etkisi Özellikle Post Klasik Dönem’de netleşen bir ayrıma göre iduicia stricti iuris ’e vücut veren sözleşmeler contracti/negotia stricti iuris (dar hukuk sözleşmeleri) adını alırken iudicia bonae fidei ’ye vücut verenler ise contracti/negotia bonae fidei (iyiniyet sözleşmeleri) olarak adlandırıl- maya başlanmıştır. Buna göre obligationes consensu contractae doğuran rızai sözleşmelerin hepsi iyiniyet sözleşmesi iken özellikle stipulatio ve mutuum (tüketim ödüncü) sözleşmeleri dar hukuk sözleşmesi olarak kalmışlardır. 87 Contracti bonae fidei kapsamında güvenin ihlalinden ötü- rü ise diğer yaptırımlara ek olarak kişilerin toplumdaki saygınlıkla- rını yitirmesine neden olan infamia yaptırımı söz konusu olmuştur. 88 Bu ayrımın bir önemi de irade fesatlarında ortaya çıkmış; s tricti iuris sözleşmeler bakımından şekilcilik önemliyken bonae fidei sözleşmeler bakımından ise yanılma, aldatma ya da korkutma daha kolay dikkate alınmıştır. 89 Keza bonae fidei iudicia ’ya vücut veren iyiniyet sözleşmeleri bakımından, sözleşmede özel olarak herhangi bir hususun kararlaştı- rılmamış olması halinde tarafların sözleşmenin doğası ve dürüstlük kuralı gereği içermesi gereken borçları da ifa etmeleri gerektiği, bir di- ğer ifade ile açıkça kararlaştırmadıkları hükümlerle de bağlı olacakları kabul edilmiştir. 90 Bonae fidei sözleşmeler bakımından borçlunun taahhüdünün içe- riği dürüstlük kuralına göre belirlenirken stricti iuris sözleşmelerde borçlunun taahhüdünün içeriği verilen söz kapsamında belirli olmuş, dolayısıyla bonae fidei borçlar incertae iken stricti iuris borçlar ise certae olmuşlardır. 91 Yine, borcu sona erdiren hallerden compensatio (takas) Klasik Hukuk Dönemi’nde yalnızca iyiniyet sözleşmelerinden doğan borçlar bakımından kabul edilmiştir. Zira karşılıklı aynı türden iki borçtan bir tanesinin az olan nispetinde sona erdirilmesi esasında karşı di Alberto Burdese, CEDAM, Vol. 1, Padova, 2003, s. 257-273, s. 259 87 Türkan Rado, Roma Hukuku Dersleri: Borçlar Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2006, s. 64. Hausmaninger ve Selb. Op. Cit. s. 200. Gallo. Op. Cit. s. 146 88 Karadeniz Çelebican. Op. Cit. s. 173 89 Borkowski. Op. Cit. s. 257 90 Öte yandan ius gentium ve Kanonik hukuka göre bu durum her tür sözleşme bakımından geçerli iken Klasik Dönem Roma hukukunda sadece iyiniyet sözleşmeleri bakımından esas olmuştur. Bu açıdan bir görüşe göre ius civile, ius gentium ile çelişmektedir. Öte yandan ius gentium ve ius naturale’nin bona fides’e etkisi büyüktür. Gordley. Op. Cit. s. 105 91 David Johnston, Roman Law in Context, Cambridge University Press, Cambrid- ge, 1999, s. 78