Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

354 Roma Hukukunda Sözleşmesel Bona Fides (Dürüstlük Kuralı) Kavramı ve Çağdaş Hukuka Etkisi ius naturale’ nin bu özelliğine dayanmıştır. 98 Keza ius gentium normları oluşturulurken de ius naturale ve toplumsal davranış kurallarına işaret eden mores civitatis esas alınmış, çoğunlukla bu iki kavram aynı anlam- da kullanılmıştır. Ius naturale uyarınca ius gentium ’a göre sözleşmeler- de bona fides ’in gözetilmesi aequitas ’ın sağlanabilmesi için gerekli olup bona fides ’in gereği olan söze bağlılık kökenini tüm insanlık için bağ- layıcı hukuk kuralları olan ius gentium ’da bulmaktadır. 99 Ius gentium hem formula usûlünün gelişimine hizmet etmesi hem de ius naturale’ ye dayanması sebebiyle bona fides’ in ilkesel olarak benimsenmesine bü- yük katkı sağlamıştır. 100 B. Exceptio Doli Formula usûlü kapsamında praetor ’ların hukuki koruma yolları sa- dece actiones (davalar) ile sınırlı olmamış, exceptio (def’i), restitutio in integrum (eski hale getirme), denegatio actionis (davanın reddi) gibi va- sıtalar da bona fides ’in gözetilmesini sağlamıştır. 101 Buna göre praetor ’lar ius civile ’ye göre geçerli olan bazı işlemlerin hüküm ve sonuç doğur- masını bona fides gereğince tarafın dava açma talebinin reddi ya da kar- şı tarafa verilen bir def’i hakkı vasıtasıyla önleyebilmiştir. 102 Roma hukukunda hile def’ine işaret eden exceptio doli kavramı, bona fides’ e uygunluğu denetleyen en önemli mekanizmalardan ol- muştur. 103 Cicero’nun De Officiis isimli eserinin 3. 61. paragrafı uyarın- ca “aut cum dicitur inter bonos bene agier, quicquam agi dolose aut malitiose potest?” “ya da sözleşmede dürüst taraflar arasında dürüst işlem ilkesi- nin düzenlenmesine karşılık hileli ya da bu ilkeye aykırı davranılabilir mi?” ifadesi göze çarpmakta ve bu ifadenin usûle ilişkin iki önemli so- nuç doğurduğu kabul edilmektedir. 104 Bunlardan ilki dolus teşkil eden 98 Bülent Tahiroğlu, Roma Borçlar Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2016, s. 114 vd. 99 Buján. Op. Cit. s. 43. Arangio-Ruiz. Op. Cit. s. 25 100 Buckland. Loc. Cit. Haluk Emiroğlu, Ius Gentium (Kavimler Hukuku), Değişim Yayınevi, İstanbul, 2007, s. 127, s. 134. Kaser. Op. Cit. s. 20 vd. 101 Kaser, Knütel ve Lohsse. Op. Cit. s. 453. Hausmaninger ve Selb. Op. Cit. s. 377 102 Gürten. Op. Cit.. s. 125 vd. 103 Kaser, Knütel ve Lohsse. Op. Cit. s. 4 D ajczak. Op. Cit. s. 413. Villey. Op. Cit. s. 121. Hausmaninger ve Selb. Op. Cit. s. 286. Arangio-Ruiz. Op. Cit. s. 103, 105 104 Schermaier. Op. Cit. s. 87