Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

364 Roma Hukukunda Sözleşmesel Bona Fides (Dürüstlük Kuralı) Kavramı ve Çağdaş Hukuka Etkisi B. Bona Fides’in İşlevleri ve Ortaya Çıkardığı Yavru Doktrinler Her ne kadar Roma hukukunda münferit durumlar bakımından gözlemlenebilse de, çağdaş medenî hukuklar bakımından bona fides sözleşme görüşmelerinde, sözleşmelerin ifasında ya da ifa sonrası aşa- malarda karşımıza çıkmakta ve yorumlayıcı, tamamlayıcı, düzeltici ve yeni borç yaratıcı işlevler göstermektedir. 149 Dürüstlük kuralı, Alman hukukunda Fallgruppen denilen olay grupları çerçevesinde çeşitli yav- ru doktrinler de ortaya çıkarmış ve bu şekilde sistematize edilmiştir. Bir diğer deyişle bona fides ’in bir iç sistemi (Binnensystem) olduğu kabul edilmektedir. Örneğin clausula rebus sic standibus , culpa in contrahendo , güven sorumluluğu, fiili sözleşme ilişkileri, üçüncü kişiyi koruyucu et- kili sözleşmeler ile tarafların bilgi verme, aydınlatma, iş birliği yapma yükümlülükleri dürüstlük kuralına dayanmaktadır. 150 Esasında ortaya çıkan bu yavru doktrinler ise dürüstlük kuralının sayılan bu dört iş- levinden doğmakta, öte yandan hukukî önemleri sebebiyle ayrı birer kural olarak düzenlenmektedir. Bona fides ’in en önemli işlevi yorumlayıcı işlevi olup Roma huku- kundan günümüze irade beyanlarının ve sözleşmelerin yorumunda dürüstlük kuralı dikkate alınmaktadır. Özellikle Cumhuriyet Dönemi sonlarında Yunan felsefesinin de etkisiyle verba (sözlere)’ya mı volun- tas (irade)’a mı önem verileceği tartışması doğmuş, buna bağlı oalrak amaçsal yoruma verilen önem artmış, amaçsal yorum yaparken de özellikle aequitas ve dolayısıyla bona fides ’e başvurulmuştur. 151 Bona fides ’in bu işlevi M.S. 1. yüzyılda Roma hukuk pratiği tarafından sıkça kullanılmaya başlanmış ve özellikle Klasik Sonrası Dönem’de sözleş- melerin bağlayıcı olup olmadığı sorunu bona fides ’in yorumlayıcı işle- vi uyarınca çözülmüştür. 152 Baldus da bona fides ’in herşeyden önce bir yorum ilkesi olduğunu kabul etmiş, dahası Roma hukukunda iudex 149 Hüseyin Altaş, Medenî Hukuk Başlanguç Hükümleri, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2015, s. 270 150 Hans Bernd Schäfer ve Hüseyin Can Aksoy, “Alive and Well, The Good Faith Principle in Turkish Contract Law”, European Journal of Law and Economics , C. 42, S. 1, 2016, s. 73-101, s. 88 151 D.1.3.19. D.50.16.219. Söğütlü Erişgin. Op. Cit. s. 90-93. Arangio-Ruiz. Op. Cit. s. 38. Wojciech Dajczak, “L’uso Della Locuzione “bona fides” nei Giuristi Romani Classici per la Valutazione del Valore Vincolante Degli Accordi Contrattuali”, Re- vue Internationale des Droits Antiqué, S. 44, 1997, s.71-84, s.70 152 D. 16.3.31.1. D. 50.17.23. Dajczak. Op. Cit. s. 78