Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

370 Roma Hukukunda Sözleşmesel Bona Fides (Dürüstlük Kuralı) Kavramı ve Çağdaş Hukuka Etkisi enim inesse haec conventio stipulationi videtur “ si in eadem causa maneat”. “Birisi bir şeyin kendisine ya da Titius’a verileceğini akdederse, Julianus der ki; stipulatio ’nun yapıldığı anki ile aynı durumda olan o anki şartlara göre ödemenin hukuka uygun olarak Titius’a yapılması- nın daha iyi olduğu söylenir. Ama evlat edinilirse, sürgüne gönderi- lirse, ateşten ve sudan yasaklanırsa ya da köle olursa, ödeme Titius’a hukuka uygun olarak yapılamaz denir. Stipulatio “eğer aynı hukuki durumda kalırsa” şeklinde zımni bir anlaşma içerir.” Öğretide söz konusu metin sözleşmelerin “tüm koşulların aynı kalmasına bağlı” ( si in eadem causa maneat) olarak ifa edileceğine dair bir zımni kayıt içerdiği şeklinde yorumlanmakta ve bunun clausula rebus sic standibus kuralının kökenini teşkil ettiği savunulmaktadır. 181 Kökenini Roma hukukunda bulan bu fikre göre bir sözleşme ilişki- sinde taraflardan birinin ediminin ifasının önceden öngörülmesi bek- lenmeyen bir nedenle katlanılamayacak derecede zorlaşması halinde hukuk düzeni sözleşmenin değişen koşullara uyarlanmasını kabul etmektedir. 182 Türk-İsviçre hukuk öğretisi ve özellikle İsviçre Federal Mahkemesi kararları da sözleşmenin kurulma anı ile ifa anı arasın- da sözleşme şartlarının önemli ölçüde değişmesi, yani işlem temelinin kısmen veya tamamen çökmesi halinde dürüstlük kuralına dayanarak uyarlamayı kabul etmektedir. 183 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) ise “Aşırı İfa Güçlüğü” başlıklı 138. maddede konuya ilişkin bir düzenleme getirmiştir. TBK 138/I uyarınca “Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanma- yan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derece- 181 Cardilli. Op. Cit. s. 207-208 182 Ahmet Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2017, s. 339 vd. 183 Kurum, konuya ilişkin bir düzenlemenin yer almadığı 818 sayılı eski Borçlar Ka- nunu döneminden beri kabul edilmektedir. Jacques Bischoff, Vertragrisiko und Clausula Rebus Sic Stantibus Risikozuordnung in Verträgen bei veränderten Verhältnissen, Zürcher Studien zum Privatrecht, Zürich, 1983, s.31. Eren. Op. Cit. s. 499. Akipek, Akıntürk ve Ateş. Op. Cit. s. 175. Oğuzman ve Barlas. Op. Cit. s. 301. Necip Kocayusufpaşaoğlu, “İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi İçin Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart mıdır?” Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul, 2000, s.507