Türkiye Barolar Birliği Dergisi 135.Sayı

70 Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu rımcılık yapılmaması yönünde oluşan Avrupa konsensüsü nedeniyle, aksi yöndeki ulusal düzenlemeleri takdir marjı içinde görmemektedir. Buna karşın, özel yaşamın dâhili öğeleri, konut dokunulmazlığı, kişisel verilerin korunması, avukat-müvekkil arasındaki yazışmaların mahre- miyeti, eşcinsellerin evlat edinmesi; gibi konularda ulusal makamların sınırlı da olsa takdir marjına sahip olduğu kabul edilmektedir. 198 Din ve inanç özgürlüğü konusu da salt özgürlük alanı bakımından devletlere takdir alanı bırakmamaktadır. Bu anlamda örneğin; kişi- lere iradeleri dışında baskı yapan veya cinsiyet eşitliğine aykırı dini pratikler, dini kurallara dayalı çocuk evlilikleri (Khan/Birleşik Kral- lık, 1157985, 7.7.1986) ve dini nedenle askerlik hizmetinden muafiyet (vicdani ret; Bayatyan/Ermenistan, 23459/03, 7.7.2011, par. 121-123) konularında takdir marjı tanınmamakta ve Sözleşme standardı esas alınmaktadır. 199 Fakat inancın açıklanması noktasında takdir alanı doktrini devreye girmektedir. Burada da takdir alanının dar ve geniş yorumlanması söz konusudur. AİHM dini vecibelerin yerine getiril- mesine müdahale ve ibadet yerlerine izin verilmesi konularında dev- letlerin takdir alanını dar tutmaktadır . 200 Buna karşın laiklik ilkesinin korunmasına yönelik alınacak tedbir- ler (Kalaç/Türkiye, No: 680/96-870/96, 23.6.1997, par. 28); bir grubun dini cemaat olarak tanınması (Kimlya ve Diğ./Rusya, No: 76836/01, 32782/03, 1.10.2009, par. 79); dinin reklamı ve finansmanının sınır- landırılması (Murphy/irlanda, No: 4179/98, 3.12.2003, par 81); dini sembollerle işyeri sağlığı arasındaki dengenin korunması (Eweida ve Diğ./Birleşik Krallık, No: 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10, 15.1.2013, par. 73-88, 94-99); uygunsuz nitelikteki mühtediliğin yaptı- rıma tabi tutulması (Kokkinakis/Yunanistan, No: 14307/88, 25.5.1993, par. 47) ve devletin resmi bir din kurumu kurması, konularında devlet- lerin geniş takdire sahip olduğu kabul edilmektedir. 201 Sözleşmenin 12. maddesinde düzenlenen evlenme hakkı yönün- den, cinsiyet değişikliği geçiren kişinin karşı cinsle evlenmesi, ayırt 198 Şirin, “Takdir Marjı Doktrini”, s. 373. 199 Şirin, “Takdir Marjı Doktrini”, s. 374. 200 Bkz. Manoussakisve Diğ./Yunanistan, 26.9.1996, par. 44. 201 Şirin, “Takdir Marjı Doktrini”, s. 375.