Türkiye Barolar Birliği Dergisi 136.Sayı

329 TBB Dergisi 2018 (136) İsmail DEMİR Boğazların bugünkü hukuki rejimi, 20.07.1936 tarihinde Türkiye, Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birli- ği, Yugoslavya, İngiltere ve İngiliz Milletler Topluluğu’na dâhil olan Avustralya temsilcileri arasında imzalanan “Montrö Boğazlar Söz- leşmesi” (Sözleşme) ile düzenlenmiştir. Sözleşme, 09.11.1936 tarihin- de yürürlüğe girmiştir. 7 Sözleşme, hem Boğazlardan geçiş yapmak isteyen yabancı bayraklı ticaret gemilerinin geçiş haklarını, hem de Karadeniz’e giriş yapmak ve kalmak isteyen savaş gemilerinin hukuki durumlarını düzenleyen tek sözleşmedir. 8 İtalya, 01.05.1938 tarihinde Sözleşme’ye katılmıştır. Japonya ise 08.09.1951 tarihli Barış Antlaşması’nın 8. maddesine uygun olarak Sözleşme’yi imza eden devlet sıfatından doğabilecek bütün hak ve menfaatlerinden vazgeçmiştir. Sözleşme’nin 1. maddesinde Boğazlarda denizden geçiş ve seyrü- sefer serbestisi ilkesi benimsenmiştir. Sözleşme’nin 2. maddesine göre barış zamanında ticaret gemileri gündüz ve gece, bayrak ve yük ne olursa olsun sağlık denetimlerini düzenleyen m. 3’deki sınırlandır- malar hariç olmak üzere herhangi bir formaliteye gerek kalmaksızın Boğazlardan serbestçe geçiş ve ulaşım hakkına sahiptir. Ticaret ge- mileri, Boğazlarda bir limana uğramaksızın transit 9 geçerlerken Türk Pazarcı, Uluslararası Hukuk Dersleri, II. Kitap, Gözden Geçirilmiş B. 7, Turhan Kitabevi, Ankara 2003, s. 346 – 355; Selami Kuran, Uluslararası Deniz Hukuku, B. III, Türkmen Kitabevi, İstanbul 2009, s. 103 – 114; Bülent Şener, “Türk Boğaz- larının Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü”, Tarih Okulu Dergisi 2014 , S. XVII, Y. 7, s. 467 – 493. Boğazlardan geçiş rejiminin uluslararası bir nitelik kazanmasının tarihî gelişimi hakkında bkz. İdris Bostan, “Osmanlı İmparatorlu- ğu Döneminde İstanbul Boğazından Geçişin Tabi Olduğu Kurallar”, Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Editörler: Bayram Öztürk, Mikdat Kadıoğlu, Hüseyin Öztürk), Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Yayınları No: 5, İs- tanbul 2000, s. 7; Doğru, s. 163; İstikbal, s. 110 – 142; Aydoğan Özman, Deniz Hu- kuku, Kaynaklar Kişiler Nesneler Ulusal Deniz Alanları, C. I, Turhan Kitabevi, Ankara s. 382. 7 Türkiye, Sözleşme’yi 31.07.1936 tarihli ve 3056 sayılı Kanunla onaylamıştır. Bkz. 05.08.1936 tarihli ve 3374 sayılı Resmî Gazete. 8 Jale Nur Ece, “Kanal İstanbul ve Montrö Sözleşmesi”, Ortadoğu Analiz 2011, C. 3 – S. 29, s. 51. 9 Geçişin “transit” olması ile “transit geçiş rejimi”ne tabi olmak farklı anlamlara sahiptir: Pazarcı, Uluslararası Hukuk, s. 273. Bir milletlerarası sözleşmeyle açıkça düzenlenmiş olduğundan Türk Boğazlarından geçiş transit geçiş rejimine tabi değildir. Dolayısıyla geçiş, 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Söz- leşmesi Kısım III, Bölüm 2’de (m. 37 – 44) düzenlenen transit geçiş rejimine tabi değildir. Aynı Sözleşmenin 35. maddesinde aynen “İşbu Kısmın hiçbir hükmü;