Türkiye Barolar Birliği Dergisi 136.Sayı

331 TBB Dergisi 2018 (136) İsmail DEMİR caretinin gereklerine ve faydalarına uygun hükümler sevk eden, bu zıt menfaatleri bağdaştıran önemli bir belgedir. Geçiş serbestisinin denetimi Türkiye’ye verilmiş ancak Boğazların savaş gemileri tarafın- dan kullanılmasında Karadeniz’e kıyıdaş devletler yararına tanınan ayrıcalıklar sayesinde başta Türkiye olmak üzere, bölge devletlerinin güvenliği sağlanmıştır. 11 Sözleşme, bir güvenlik sözleşmesidir. Aslında güvenliği sağlanan bölge, sadece Türkiye veya Karadeniz ülkeleri değil, tüm Dünya ülke- leridir. 12 Bununla birlikte Sözleşme, Karadeniz’e kıyıdaş devletler ola- rak özellikle Türkiye ve Rusya bakımından özel bir önem arz etmek- tedir. Ayrıca Sözleşme, savaş sonrası dönemde yapılan barış amaçlı ilk resmî düzenleme olarak Türkiye ve Balkan komşuları bakımından açık bir zafer niteliğindedir. 13 Boğazlar, Türkiye için yalnızca bir menfaat değil, fakat bir var- lık, egemenlik ve güvenlik meselesidir. Beş asırdan beri Türkiye’nin bütün güvenliği ve varlığı Boğazlara bağlanmıştır. 14 Bu bağlamda Sözleşme’nin kabulü, esasında eski Sovyetler Birliği ile batı dünyası arasında sürekli bir denge arayışı içinde bulunan Türkiye’nin kendi mütevazı olanaklarıyla yaklaşmakta olan Dünya bunalımına karşı tes- pit edilen ve uygulanan en iyi strateji olarak görülebilir. 15 Sözleşme, uluslararası ilişkilerde siyasi anlaşmaların müzakere ve barışçı yollar- la günün şartlarına daha uygun bir kimliğe sokulabileceğine dair ta- rihte ender rastlanan bir örneği temsil etmektedir. 16 Sözleşme, Türkiye ve Karadeniz’e kıyıdaş devletlerle birlikte Bo- ğazları kullanan diğer devletler için de hak ve yükümlülükler doğu- ran, hukuki olduğu kadar aynı zamanda siyasi nitelikte bir belgedir. Yürürlükten kaldırılması ve değiştirilmesini düzenleyen şekil şartla- 11 Tosun, s. 11; Başak Bükülmez, “Küresel Güçlerin Karadeniz Stratejilerinin Önün- deki Engel: Montrö”, Güvenlik Stratejileri Dergisi 2007 , S. 5, s. 207. 12 Hakan Karan, “Türk Boğazlarının Hukuki Statüsü”, Prof. Dr. Hikmet Sami Türk’e Armağan, Turhan Kitabevi, Ankara 2017, s. 430. 13 Harry N. Howard, “The Straits after the Montreux Conference”, Foreign Affairs 1936, Vol. 15, No. 1, s. 199 – 202. 14 Cemil Bilsel, “Sovyet Rusya−Türk Notaları Aydınlığında Türk Boğazları”, İstan- bul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 1948 , C. 14, S. 1 – 2, s. 8. 15 Doğu Ergil, “Boğazlar Üzerinde Bitmeyen Kavga (1923 – 1976)”, Lozan’ın 50. Yılına Armağan, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1978, s. 112. 16 Kurumahmut, Montrö Sözleşmesi, s. 59.