Türkiye Barolar Birliği Dergisi 136.Sayı

338 Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Feshi 1998 tarihli Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü’nü yürürlüğe koymuştur. 42 III. SÖZLEŞME’NİN FESHİNE DAİR HÜKÜMLER Sözleşme’nin 28. maddesi feshi düzenlemektedir. Sözleşme, m. 28(1)’e göre yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 20 yıl süreyle yürürlük- te kalacaktır. Bununla birlikte Sözleşme m. 1’de kabul edilen geçiş ve seyrüsefer serbestliği ilkesi, süresizdir. 43 Sözleşme’de belirtilen 20 yıllık süreden iki yıl önce taraflardan bi- rinin fesih bildiriminde bulunması durumunda Sözleşme, iki yıl son- ra bütün Taraf Devletler bakımından sona erer. 20 yıllık sürenin 1956 yılında dolmuş olmasına rağmen bu zamana dek Taraf Devletler’den hiçbirisi feshi ihbar hakkını kullanmamış olduğundan Sözleşme, yü- rürlüktedir. 44 Bu durumda yine Taraf Devletler’den herhangi birisi, 42 Bkz. 6.11.1998 tarihli ve 23515 Mükerrer Sayılı Resmî Gazete. Türkiye, Rusya Fe- derasyonu ile yapmış olduğu görüşmeler sonucunda Tüzüğü kabul etmiştir. Bu Tüzük hakkında ayrıntılı değerlendirmeler için bkz. Selma Yel, Değişen Dün- ya Şartlarında Karadeniz ve Boğazlar Meselesi (1923 – 2008), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2009, s. 230 – 239. 43 Sözleşme m. 28(2). 44 Bu zamana dek hiçbir Taraf Devlet, feshi ihbarda bulunmamışsa da Sovyetler Birliği, hemen II. Dünya Savaşı sonrasında Türk Boğazları için sadece Türkiye ve Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin söz sahibi olmaları amacıyla Sözleşme’nin değiştirilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Sovyetler Birliği, Ağustos 1945’de Almanya’nın Potsdam şehrinde gerçekleştirilen konferansın Boğazlara ilişkin bö- lümünde alınan karardan sonra 08.08.1946 ve 24.08.1946 tarihlerinde Türkiye’ye vermiş olduğu notalarla son dünya savaşı sırasında Türk Hükümeti’nce kimi Alman ve İtalyan savaş gemilerinin “ticaret gemisi” sayılarak Boğazlardan ge- çirildiğini iddia ederek bu gibi olayların kendilerinin güvenliğini tehlikeye sok- tuğunu belirtmiştir. Sovyetler Birliği, bu gerekçeyle güvenliği sağlamak üzere Boğazlar rejiminin değiştirilmesini ve Boğazların güvenliğinin Türkiye ve Sov- yetler Birliği’nce müştereken sağlamasını istemiştir. Ancak Türkiye, İngiltere ve ABD’nin desteğinden de yararlanarak bu teklifi kabul etmemiştir: Toluner, Mil- letlerarası Hukuk, s. 180 – 185; Soysal, s. 499-500; İsmail Köse, “Yalta Ve Potsdam Konferansları: Sovyetler Birliği’nin Türk Boğazlarında Egemenlik Paylaşım Ta- lepleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi 2015 , C. 10, S. 19, s. 241-276; Kazım Ökten; Montreux Boğazlar Sözleşmesi, Edirne Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ha- ziran 2008, http://dspace.trakya.edu.tr/jspui/bitstream/1/786/1/Kazım%20 %C3%96kten.pdf>; Boleslaw Adam Boczek, Dictionaries of International Law, No. 2, Scarecrow Press, Lanham – Maryland – Toronto – Oxford 2005, s. 305-306; Yel, s. 171 – 175. Boğazların hukuki rejiminde değişiklik talep eden ülkelerin bu taleplerinde şüphesiz ki, Karadeniz ve Hazar üzerindeki güç mücadelesinin etki- si vardır. Zira uçak gemisi ve büyük savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesinin