Türkiye Barolar Birliği Dergisi 136.Sayı

343 TBB Dergisi 2018 (136) İsmail DEMİR önemli husus, her türlü gemi ve uçaklara bu hakkın tanınmasıdır. Sözleşme’de uçak ve gemiler arasında herhangi bir ayrım gözetilme- miştir. Bunların tabiiyetleri, malikleri, özel veya devlet gemileri olma- sı, ticaret gemisi ya da savaş gemisi ve uçağı olmaları arasında herhan- gi bir fark yoktur. Bütün uçak ve gemilere, özelliklerine bakılmaksızın ve geçiş için önceden ihbar ya da izin yükümlülüğüne tabi olmaksızın tanınmaktadır. Transit geçiş rejimi, sadece deniz hukukunda değil, hava sahasının hukuki rejimi konusunda da hukuki sonuçlar doğuran bir kavramdır. Dolayısıyla, transit geçiş hakkı, devletin hava sahası üzerindeki egemenliğini açıkça sınırlandıran genel bir kural olarak görülebilir. 56 Anlaşılacağı üzere transit geçiş rejimi, zararsız geçiş rejimine na- zaran bir hayli serbestiler ihtiva etmekte, boğaz devletinin egemenliği- ni önemli ölçüde kısıtlamaktadır. 57 Transit geçiş rejimi, boğaz devletle- ri ile boğazları kullanan devletler arasındaki dengeyi, boğazı kullanan devletler lehine bozmuştur. Bu yönüyle ileride birçok uluslararası uyuşmazlığa sebebiyet verebilir. 58 DHS, transit geçiş hakkını kullanan gemilerin uymakla yükümlü oldukları konuları açık olarak belirt- mesine rağmen geçiş hakkı sırasında bu yükümlülüklerini ihlal eden gemiler üzerinde boğaz devletinin yetkileri konusunda herhangi bir açıklama getirmemektedir. Transit geçişe dair bölümde kıyı devletinin zararlı geçişi önlemek yetkisine benzer bir yetki öngörülmemiştir. Bu tür hükümlerin Sözleşmede bulunmaması bilinçli bir boşluk olarak değerlendirilmektedir. 59 Oysa zararsız geçiş rejiminde ilgili hava sa- hası üzerinde yabancı devlet uçaklarına geçiş hakkı tanınmadığı gibi, deniz altılar ve sualtı araçlarının ancak su üstünden ve bayraklarını 56 Toluner, Milletlerarası Hukuk, s. 144; Baykal, Deniz Hukuku, s. 242 – 243. 57 Baykal, Deniz Hukuku, s. 262; Ece, s. 54. 58 Baykal, Deniz Hukuku, s. 262; Kuran, s. 103. 59 Kuran, s. 102; Toluner, Milletlerarası Hukuk, s. 146; Robin Rolf Churchill/Alan Vaughan Lowe, The Law of the Sea, 3th ed., Manchester University Press, Manc- hester 1999, s. 108 – 109. Transit geçiş rejimi, 1960’lı yıllardan sonra devletlerin hızla kara sularını 12 mile çıkarma girişiminde bulunmaları sebebiyle uluslara- rası ulaştırmada kullanılan birçok boğazın kara suları ya da ulusal boğaz haline geleceği endişesine karşı ihdas edilmiştir. Böylece, söz konusu boğazlardaki ser- best geçiş, güvenceye alınmıştır: Özman, s. 366; Baykal, Deniz Hukuku, s. 261; Toluner, Milletlerarası Hukuk, s. 139, 145; Kurumahmut/Yaycı, s. 36; Satya N. Nandan, “Legal Regime for Straits used for International Navigation”, The Pro- ceedings of the Symposium on the Straits Used for International Navigation (Edi- törler: Bayram Öztürk/Reşat Özkan), İstanbul 2002, s. 3; Sohn/Kristen, s. 106.