Türkiye Barolar Birliği Dergisi 137.Sayı

43 TBB Dergisi 2018 (137) Ümit GÜVEYİ meşruiyet dâhilinde kısmen sınırlandırıldığı söylenebilir. 19 Eski Türk devletlerinde, devlet yönetiminde etkin rol üstlenen bir takım meclis- lerin de var olduğu bilinmektedir. Örnek vermek gerekirse Asya Hun İmparatorluğu’nda, M.Ö. 209 yılından itibaren, senenin farklı zaman- larında, farklı mahiyette toplantıların düzenlendiği bilinmektedir. Bu toplantılardan ilkbahar döneminde tertiplenen toplantıda (mecliste), yasama faaliyeti ve hükümdarlık (tanhu) seçimi de dâhil olmak üze- re, önemli siyasal konularda müzakerelerde bulunulmaktaydı. Söz konusu meclisin, zaman içinde Türk tarihinde önemli bir yer edinen toy adlı devlet meclisine dönüştüğü kabul edilmektedir. Göktürk ve Uygur Devletleri’nde aynı meclisin benzer geniş yetkilere sahip ola- rak varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. Bahsi geçen toy adlı meclise katılan kimselerin toy ü yesi anlamına gelen toygun kelimesiyle anıl- dığı ve toygunların birçoğunun hükümdar ailesine mensup olmayan kişilerden olduğu ifade edilmektedir. 20 Dolayısıyla toy adlı meclisin organik yapısının, salt aristokratik bir yapıdan uzak bulunduğunu söy- lemek mümkündür. Bu olgu bahse konu meclisin, hem işlevsel hem de organik bakımdan öncü demokratik bir model niteliğinde bulunduğu anlamına gelmektedir. Eski Türk devletleri, organik olarak boy ya da birlik denilen daha küçük topluluklardan oluşmaktadır. Boy ya da birliğin başında bulu- nan baş ya da bey , sürekli savaş halinde olan boyunun güvenliğinden sorumludur. Bu itibarla kişi, askeri başarıları çerçevesinde toplulukta ön plana çıkmakta ve komutan olmasının büyük etkisiyle beylik ya da başlık sıfatını kazanabilmektedir. Hun Devleti ’nde hakan seçimi için il beylerinden oluşan bir seçim kurultayı ile birlikte ayrıca seçim toyu da toplanmaktadır. Hakan seçimi için tertiplenen bu toplantıya (toya) halkın da iştirak etmesi, çağın diğer devlet uygulamalarına (örneğin Çingiz Han Devleti’ne) göre daha demokratik bir nitelik taşımakta- dır. Diğer taraftan bu uygulama, Türk kültüründe hakan ile halk ara- sındaki münasebete ve meşruiyete verilen önemi de açıkça göstermek- tedir. 21 19 Orhan Aldıkaçtı, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1982, s. 10. 20 İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1998, s. 259-263. 21 Bahaeddin Ögel, Türklerde Devlet Anlayışı - 13. Yüzyıl Sonlarına Kadar - , Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016, s. 87-93.