Türkiye Barolar Birliği Dergisi 137.Sayı

44 Türkiye’de Seçme ve Seçilme Hakkı Boyutunda Yaşanan Demokratikleşme Sürecinin ... Türk kültürünün derin temellerinde yer alan meclise dayalı yöne- tim sistemi nin ortaya çıkışında t öre ilkelerinin etkisi büyüktür. 22 Başer ’e göre töre , yalın bir biçimde kanun olarak anlaşılmamalıdır. Yazara göre töre , aynı zamanda kâinat düzeni anlamına da gelmektedir. Törenin esas kaynağı, Tanrı olarak kabul edilmektedir. Organik temeli dinsel niteliği haiz bulunsa da törenin akıl merkezli ilkeleri, Türk devletlerinin laik bir görünüm kazanmalarına neden olabilmiştir. 23 İslam öncesi Türk devletlerinde egemenlik, tanrısal kaynaklı gö- rülmekteydi. Kut olarak adlandırılan siyasal egemenliğin, Tanrı (Gök Tanrı) tarafından hükümdar ailesine bahşedilmiş olduğu farz edilir- di. 24 Ancak tanrısallığına inanılmış olsa dahi bu dönemdeki egemen- liğin teokratik bir nitelik taşımadığı kabul edilmektedir. Zira Arsal ’ın ifade ettiği üzere, ancak dini teşkilat devlet teşkilatından üstün, devlet dine tabi ve siyasi iktidar ruhani sıfatı haiz kimselerde ise teokratik bir devletten söz edilebilir. Yarı teokratik devletlerde ise devlet dini teş- kilattan üstün olmakla birlikte, siyasi kararlarda dinin ya da din ule- masının nüfuzu büyük rol oynamaktadır. Bir devlette, din ve devlet işleri birbirinden ayrılmış, vicdan ve din hürriyeti hâkim kılınmış ve devlet tüm dinlere tarafsız bir şekilde bulunmakta ise bu devlet laik bir devlet olarak nitelendirilebilmektedir. İslam öncesi Türk devletlerinde ise teokratik niteliğin bir delili sayılan, hükümdarın dini lider vasfını üstlendiği hiç görülmemiştir. 25 Töre gereği, Türk kültüründe hükümdar tabiri caizse halkın hizmetkârı olarak görülmüş, keyfi yönetim bu bağlamda peşinen red- dedilmiştir. 26 Töre sayesinde eski Türk devletlerindeki siyasal yapı, de- mokratik bir yönetime yaraşır biçimde hoşgörülü, serbest ve adil bir ni- teliğe bürünebilmiştir. 27 Töre, halka hizmet etmektedir . 28 Bu suretle töre, esasen demokrasi lehine tavır almaktadır. Törenin söz konusu demok- 22 Mehmet Saray, “İslam Öncesi Türklerde Demokrasi ve Parlamento Anlayışı”, Cumhuriyet Dönemi Demokratikleşme Faaliyetleri Sempozyum Bildirileri 28 Ekim 2005-İstanbul, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010, s. 13. 23 Sait Başer, Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre, İrfan Yayınevi, İstanbul 2011, s. 115, 175. 24 Ögel, s. 75-82. 25 Sadri Maksudi Arsal, “Teokratik Devlet ve Lâik Devlet”, Tanzimat 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1999, s. 59-76. 26 Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig (Çev. Ayşegül Çakan), İş Bankası Kültür Yayınla- rı, İstanbul 2017, Beyit 2147, 2160, 2161. 27 Saray, s. 4-5. 28 Başer, s. 41-42.