Türkiye Barolar Birliği Dergisi 137.Sayı

48 Türkiye’de Seçme ve Seçilme Hakkı Boyutunda Yaşanan Demokratikleşme Sürecinin ... İşte bu olumsuz gelişmelerin yaşandığı bir dönemde, Osmanlı Devleti’nde, meşveret usulünün kurumsal karşılığı, ilk önce Divan-ı Hümayun olarak ortaya çıkmıştır. Divan-ı Hümayun , Fatih Sultan Mehmet ’e kadar her gün toplanırken, 17’nci yüzyıl itibariyle toplan- tıları iyice seyrekleşmiş ve işlevsel bakımdan zayıflamıştır. 18’inci yüzyılda Divan-ı Hümayun fiilen işlevini yitirmiş ve varlığını yalnızca bir merasim aracı olarak koruyabilmiştir. 39 Söz konusu kurumsal aşınma olgusu, Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde uğradığı en hayati kayıplardan biri olarak kabul edilmektedir. 40 III. Selim ’in giriştiği reformların başında, meşveret usulünün et- kinleştirilmesi gelmektedir. Bu bağlamda, Divan-ı Hümayun ’un yok- luğunu telafi etmek amacıyla 1789’da Meclis-i Meşveret kurulmuştur. 41 Kubalı , söz konusu gelişmeye meşrutiyet rejimini hazırlayan bir girişim olarak değer atfetmektedir. 42 Gerçekten de Yeni Osmanlılar düşüncesine göre, devletin kötü gidişatının asıl nedeni keyfi yönetime bağlanmak- taydı. Keyfi yönetimin Batı uygulamalarındaki etkin bir parlamenter sistem ile aşılabileceği düşünülmekteydi. Bu bağlamda kurulmak iste- nen yeni, yasama meclisli (parlamentolu) sistem (diğer adıyla meşruti monarşi düzeni) İslami kökeni bulunan meşveret yöntemine dayandı- rılmak suretiyle meşrulaştırılmaya çalışılmıştır. 43 II. Mahmut , devlet sisteminde devam eden çöküşün engellenmesi için bir dizi reforma gidilmesi gerektiğinin farkına varmıştır. Bu dö- nemde, III. Selim zamanındaki Meclis-i Meşveret , idari, adliye, eğitim ve ordu alanlarında faaliyet gösteren ve süreklilik arz eden, Dâr-ı Şûra-yı Bâb-ı Âlî , Meclis-i Ahkâm-ı Adliye ve Dâr-ı Şûra-yı Askerî adlı üç farklı meclise evrilmiştir. 44 Böylece meşveret usulünün demokratikleşme yo- lundaki etkisi, kurumsal boyuttaki yansımalarını sürdürmüştür. gürlükler ile 1876 Anayasasının Temel Yapısı”, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı 1876-1976, Ajans - Türk Gazetecilik ve Matbaacılık Sanayii Yayınları, An- kara Tarihsiz, s. 33-35. 39 Üçok/Mumcu/Bozkurt, s. 213-214. 40 Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2015, s. 23. 41 Tanör, s.36-37; Berkes, s. 91. 42 Kubalı Hüseyin Nail, Türk Esas Teşkilât Hukuku Dersleri, Tan Matbaacılık, İstan- bul 1960, s. 46. 43 Ceylan, s. 56-57. 44 Berkes, s. 173-174.