Türkiye Barolar Birliği Dergisi 137.Sayı

49 TBB Dergisi 2018 (137) Ümit GÜVEYİ II. Mahmut vefat etmeden önce, döneminde tanıklık ettiği devlet kurumlarındaki bozulmayı ifade eden ve bu aşınmanın engellenebil- mesi için uygulanması gereken bir dizi çareyi içeren bir ferman tasar- lamıştır. Ancak kendisi, söz konusu fermanı ilan ettiremeden vefat etmiştir. Sonrasında tahta çıkan Abdülmecit , bahse konu fermanın son şeklini Mustafa Reşit Paşa ’ya hazırlatmış ve 3 Kasım 1839 günü Gülha- ne Parkı’nda ilan ettirmiştir. 45 Gülhane Hatt-ı Hümayunu ya da Tanzimat Fermanı olarak adlandırılan bu Ferman , bir anayasa olmasa dahi ana- yasal nitelikte bir belge olarak önem arz etmektedir. Tanzimat Fermanı , kendi kendini sınırlama yöntemi dâhilinde sınırlı iktidar anlayışını ve demokratik tartışma ortamı olarak meşveret yönteminin yeniden et- kinleştirilmesini öngörmektedir. Bu bağlamda Tanzimat Fermanı , par- lamentolu rejime geçişin habercisi olarak nitelendirilebilmektedir. 46 Tanzimat döneminde, çok sayıda reforma imza atılmışsa da yeni bir anayasa ilan edilerek meşruti bir rejime geçiş sağlanamamıştır. Abdülmecid’in vefatı sonrası (1861) tahta çıkan Abdülaziz bir takım yasal düzenlemeler yapsa dahi Tanzimat hareketinin destekçileri- ni tamamen memnun edememiştir. Abdülaziz tahtan indirilerek 1876 yılında yerine önce V. Murad sonra da yine aynı yıl Abdülhamid ge- tirilmiştir. Abdülhamid tahta çıktıktan sonra, 1876 yılında, ilk anayasa olan Kanun-u Esas î’yi ( 1876 Anayasası ) ilan etmiştir. 47 1876 Anayasası ile birlikte, Osmanlı Devleti’nin ilk yasama meclisi olan Meclis-i Umu- mi ortaya çıkmıştır. Bu durum aynı zamanda, Osmanlı Devleti’nin ilk seçimlerinin de habercisidir. 1876 Anayasası’na göre Meclis-i Umumi , seçimle oluşan Heyet-i Mebusan ile padişah tarafından atanan üyelerden oluşan Heyet-i Ayân olmak üzere çift meclisli bir yapıyı haizdir (1876 Anayasası m. 42, 60, 65). Heyet-i Mebusan üyeleri, diğer bir ifade ile mebuslar ya da milletve- killeri , her elli bin nüfusa bir vekil düşecek şekilde, dört yılda bir ya- pılan genel seçimler ile belirlenmektedir (1876 Anayasası m. 65, 69). Anayasa’nın 66’ncı maddesi, seçim esaslarının ayrı bir kanun ile dü- 45 Üçok/Mumcu/Bozkurt, s. 271. 46 Tanör, s. 88, 91. 47 Üçok, Coşkun ve Mumcu Ahmet, “Tanzimat Döneminde Türk Hukuku”, Adalet Kitabı (Ed. Bülent Arı, SelimAslantaş ve Halil İnalcık), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015, s. 223.