Türkiye Barolar Birliği Dergisi 139.Sayı

101 TBB Dergisi 2018 (139) Nimet ÖZBEK 1924 Anayasası’nda, 44 “Türklük sıfatı kanunen muayyen olan hallerde izale edilir” (Türklük sıfatının kaybı kanunda yazılı hallerde olur) (m.88/son) hükmü yer almaktadır. 1961 Anayasası’nda, 45 vatandaşlık 54. maddede düzenlenmiştir. Vatandaşlıkla ilişkinin kesilmesine yönelik olarak üç fıkra sevk edil- miştir. Bu hükümlere göre, bunlardan ilki “vatandaşlığın kanuniliği” 46 olarak adlandırılan ilke olup, Anayasa’da “vatandaşlık, kanunun gös- terdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kay- bedilir” (m. 54/III) olarak formüle edilmiştir. Bu ilke uyarınca vatan- daşlığın kazanılması ve sona ermesi şartlarının “kanun” adı verilen tasarrufla düzenlenmesi icap eder. 47 Vatandaşlıkla ilişkinin kesilmesine yönelik diğer ilke, “hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan eylemde bulunmadıkça, vatan- daşlıktan çıkarılamaz” (m.54/IV), şeklindedir. Hükümde yer alan “va- tana bağdaşmayan eylem” ifadesinden ne anlaşılacağı ileride ayrıca üzerinde durulacaktır Bir başka temel ilke, yargı güvencesini içermektedir. Bu hükme göre, “vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz” (m.54/V). Vatandaşlık konusu, 1982 Anayasası’nın 66. maddesinde düzen- lenmiştir. 1982 Anayasası’nın vatandaşlığın kaybına ilişkin hükümleri, yukarıda metni verilen 1961 Anayasası hükümleri ile aynıdır. II. Vatandaşlık Kanunlarımızda Türk Vatandaşlığıyla İlişkinin Kesilmesi 1. 1869 Tâbiiyeti Osmaniye Kanunnamesi 48 1869 Tâbiiyeti Osmaniye Kanunnamesi (TOK), Osmanlı’da vatan- daşlığa dair ilk hukuksal metin olup İslam dünyasında din ilkelerin- den bağımsız ilk uyrukluk düzenlemesidir. 49 44 20.4.1924 tarih ve 491 SK, Düstur, Cilt 26, s.170. 45 9.7.1961 tarih ve 334 SK, RG, 20 Temmuz 1961, 10859. 46 T. Turhan/F. B. Tanrıbilir, Vatandaşlık Hukuku Ders Notları, Yetkin Yayınları, Ankara 2010, s.40; Vahit Doğan, Türk Vatandaşlık Hukuku, Ankara 12.Bası, s.23; Güngör, (Vatandaşlık), s.48. 47 Turhan/Tanrıbilir, s. 40. 48 11.1.1869 tarih ve 1044 Tâbiiyeti Osmaniye Kanunnamesi için bkz. Düstur, Tertip I, Cilt I, s.16. 49 Rona Aybay/Nimet Özbek, Türk Vatandaşlık Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi