Türkiye Barolar Birliği Dergisi 139.Sayı

320 Çevresel Göç ve Çevre Göçmenleri Sorununun Çevre Hukukundaki Yeri ve Afrika kıtasındaki insan hakları sözleşmeleri genel nitelikli mevzu- atın örnekleridir. Çocuk hakları, kadınlara karşı ayırımcılığın önlen- mesi, ırkçılığın önlenmesi ve işkencenin önlenmesine ilişkin sözleşme- ler de somut konulara ilişkin sözleşme örnekleridir. Ancak yalnızca bu sözleşmelerle sınırlı kalınmamış, BM’in yetkili organlarının aldığı kararlarla tanınıp, gerçekleştirilmeleri için devletlere yükümlülükler getirilen haklara (kalkınma hakkı gibi) da yer verilmiştir. Hatta huku- ki bağlayıcılığı olmayan, çoğu bildirge niteliğindeki bazı uluslararası belgelerdeki (soft law ) haklar da esas alınmıştır. 94 Böylece ilişki kurulan haklar oldukça geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Bunu da doğal kar- şılamak gerekir. Çünkü hem çevre kavramı insanın tüm gereksinimle- riyle birebir ilişkili geniş bir kapsama sahiptir; hem de “insan hakları” dinamik bir kavramdır. Çevre ve insan hakları arasındaki “birbirini etkileme” şeklinde- ki ilişki, yukarıda belirtilen, rapor ve kararların önemli bir kısmında, daha somutta ele alınmış ve çevresel bozulmanın (özelde iklim deği- şikliğinin) hangi insan haklarını, hangi nedenlerle ve ne ölçüde olum- suz şekilde etkilediği belirtilmiştir. Bu etkiler “yakın ve uzun vadeli tehditler” olarak vurgulanmış ve doğrudan ve dolaylı, bütün şekille- riyle ele alınmıştır. Esasında insan haklarının tümünden tam olarak yararlanmayı engelleyen bu etkiler, bilimsel araştırmaların verilerine dayanılarak ve bazı haklardan ve yaşanmış olaylardan örnekler verile- rek ortaya konulmuştur. Öyle ki, BM düzeyinde, iklim değişikliğinin sadece belli bir hak ile belli kesimler (göçmenler ve yerli halklar) üze- rindeki olumsuz etkilerini araştırmak için de özel rapor yazıcılar ya da bağımsız uzmanlar görevlendirilmiştir. 95 Tehditlerin ortaya konulması bağlamında, BM’in yetkili organlarının kararlarındaki bazı vurgula- malar özel önem taşımaktadır. Bu vurgulamalar, iklim değişikliğinin yarattığı tehdidin, gelişmekte olan ülkelerdeki faktörler (fakirlik, cinsi- yet, yaş, yerli halktan ya da azınlık olma durumu gibi) nedeniyle, has- sas konumda olan halkları fazlasıyla etkilediği ve “devletlerin insan hakları alanındaki yükümlülükleriyle bağlantısı nedeniyle”, bu halk- 94 Bütün bu sözleşmeler ve ilişki kurulan haklar hakkında geniş açıklamalar için bk. UNHCHR, Focus Report on Human R.; UNEP, Climate Change and …s. 2-10; AP, Human Rights and Climate .. , özet açıklama için s.131-134. 95 Bu raporlardaki açıklamalar için bk. UNHCHR, Focus Report on Human R…, s.10-22, 27-29.