Türkiye Barolar Birliği Dergisi 139.Sayı

323 TBB Dergisi 2018 (139) Nükhet YILMAZ TURGUT AİHM’nin çevre sorunlarıyla en fazla ilişki kurduğu hak, özel ve aile yaşamına saygı hakkıdır (AİHS. madde 8). Öyle ki, “çevrenin bo- zulmasını dayanak alan çok sayıda başvuruda, Sözleşmenin özel ve aile yaşamına saygı hakkına ilişkin 8. maddesinin ihlal edildiği sonucuna ulaşılması ve buna ilişkin gerekçeler, öğretide bu maddenin çevre hak- kı maddesi olarak anılmasını sağlamıştır”. 99 AİHM uçakların geceleyin sebep olduğu gürültü, atık giderme tesisinin olumsuz etkileri, altın ma- deni işletmesinin yol açtığı risk gibi çevresel bozulmaları, başvurucula- rın sağlığına müdahale olarak kabul ederek bu madde kapsamında ele almış ve ihlal kararları vermiştir. 100 Bu çerçeveden bakıldığında, çev- re göçmenleri durumuna yol açan çok sayıda somut olayın müdahale kapsamına girdiği düşünülebilir. Ancak önemli olan, bu müdahalenin ihlal olarak da değerlendirilmesidir ki bu açıdan yukarıda belirtilenler- den farklı olmayan sınırlarla karşılaşılmaktadır. Bir kere Mahkeme, bu- rada da bireyin menfaatini değerlendirirken, olumsuz etkinin “belli bir düzeye erişmesini” esas aldığı gibi nedensellik bağını (olumsuz etki ile onu yaratan müdahalenin bağlantısını) dar şekilde ele almış, devletin konumunun da bu bağlamda somutlaşmış olmasını aramıştır. 101 AİHS’nde, çevre göçmenleri açısından dayanak olabilecek bir başka önemli hüküm olan insanlık dışı ya da kötü muamele yasağı (madde 3) için de benzer durum (kapsamın genişletilmesi, ancak bu- nun sınırlı oluşu) söz konusudur. Özellikle “geri gönderme yasağı” ilkesi bağlamında önem kazanan bu hükmün, çevresel felaketler ne- deniyle başka ülkeye gidenler için uygulanması söz konusu olabilir. Ancak bu tür uygulamaya ilişkin bir AİHM kararına rastlanmamıştır. Kaldı ki, AİHM’nin 3. maddeye ait kararlarından hareketle, burada da Mülteci Sözleşmesindeki “baskı“ kavramının yorumunda karşılaşılan sınırların var olduğu söylenebilir. Çünkü AİHM bu maddenin kapsa- mını genişlettiği kararlarında “sınırlı ve temkinli” bir yaklaşımı esas almakta; “istisnai koşulların olduğu somut olaylarda” ve “insanlık dışı muameleye ilişkin gerçek bir riskin varlığının verilerle ortaya konula- bilmesine” bağlı olarak ihlal kararı sonucuna ulaşmaktadır. 102 99 Turgut, Çevre Politikası ve …, s. 93. Ayrıca bk. Turgut, “The European Court of …”, s. 1-24. 100 Bu kararlar için bk. Turgut, “The European Court of …”,s. 10-15. 101 Geniş açıklama için bk. İbid. 102 Bu bağlamdaki içtihatlar için bk. Long, s.34-35, ayrıca bk. metnin geneli.