Türkiye Barolar Birliği Dergisi 139.Sayı

325 TBB Dergisi 2018 (139) Nükhet YILMAZ TURGUT c. Çevre Göçmenlerinin Hakları Konusunda Yeni bir Sözleşme Yapma Çevresel nedenlerle göç edenlerin mağduriyetlerini, “insan hak- ları temelinde giderme amacı”nda yoğunlaşan çabalardan birisi, bu göçmenlere uluslararası düzeyde özel bir koruma statüsü sağlayacak ayrı bir sözleşme yapılması önerisidir. 105 Bu çabada, geleneksel insan haklarının soruna cevap vermesinde karşılaşılan sınırların da etkisi vardır. Nitekim öneriler temelinde hazırlanan bir taslakta (“Çevresel Nedenlerle Yerinden Olmuş Kişilerin Uluslararası Statüsü Hakkında Sözleşme”), 106 mevcut insan hakları yeni haklarla tamamlanmak sure- tiyle, mevcut hakların çevre göçmenleri sorununa uygulanmasındaki boşlukların giderilmesi hedeflenmiştir. Taslağın hazırlanmasında ön- cül rolü olan Prieur’ün ifadesiyle, “böyle bir sözleşmeye hem olgusal temelde hem de hukuk mantığı çerçevesinde gereksinim vardır”. 107 Ol- gusal temel olarak kastedilen, sürekli artış gösteren ekolojik felaketler yüzünden, giderek daha çok sayıda insanların yaşadıkları yerlerden olmalarıdır. Hukuki açıdan vurgulanan boyut ise, hem bu alandaki boşluk hem de insan hakları ve çevre alanında, böyle bir sözleşmeye dayanak sağlayan çok sayıda sözleşmenin ve BM’in çeşitli organların- ca alınmış kararların varlığıdır. Hukuken dayanılan bir olgu da BM düzeyinde bazı kesimleri (kadınlar, çocuklar gibi) korumak için kabul edilmiş özel nitelikli sözleşmelerin zaten varolduğudur. Sözleşme taslağında, “çevresel nedenlerle yerinden olmuş kişiler” tanımlanırken, hem ani hem de zaman içinde gerçekleşen çevresel fe- laketler yüzünden, zorunlu olarak ve geçici ya da sürekli şekilde göç edenler esas alınmış; uygulama alanına ülke içi göçler de katılmıştır. Getirilen önemli yenilikler arasında, “yerinden olma hakkı” kapsa- mında kişilerin hür iradeleriyle ülke içine ya da dışına gidebileceği, devletlerin bunu engelleyemeyeceği; yerinden olma zorunlu ise, ciddi ve tehlikeli haller hariç, bunun sadece ilgili kişinin rızası ile olabilece- ği, bu duruma kişinin zorlanamayacağı; çevresel nedenlerle yerinden olmuş kişi statüsünü talep hakkı bulunmaktadır. 105 Öneride bulunanlar: Bush, s. 573-577; Hodgkinson-Young, s.24-27; Prieur. 106 CIDCE, “Draft ..” (first version); CIDCE, Draft …, (third version). 107 Sözleşme taslağının hazırlanmasında önderlik yapan Prieur onun hakkında açık- layıcı bir yorum da yazmıştır. Yorum için bkz. Prieur.