Türkiye Barolar Birliği Dergisi 141.Sayı

26 İnancını Açıklamama Hakkı Açısından Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Kartlarındaki Din Hanesi sundaki sosyal gereksinimlerini karşılamaktır. Amaç ve araç arasında yapılacak değerlendirmede ilk olarak göze çarpan husus Anayasa’nın bu iki hukuki değere atfettiği önem arasında farklılıktır. 43 İnancını açık- lamama hakkı olağanüstü hal rejiminde dahi dokunulmaması gereken bir hak olarak açıkça düzenlenmişken, inanç özgürlüğüne dair pozitif yükümlülükler Anayasa’nın inanç özgürlüğünü düzenleyen madde- sinden, laiklik ilkesini dikkate alarak türetilebilecek yükümlülükler- dir. Bu bağlamda, bu iki değer arasında inancını açıklamama hakkı, soyut düzlemde dahi ağır basmakta, dolayısıyla bu hakka müdahale için çok kuvvetli gerekçeler gerekmektedir. Ölçülülük denetiminin somut aşamaları açısından, bireylerin inançlarına dair bilgilerin toplanması inanç özgürlüğünden kaynak- lanan pozitif yükümlülüğün yerine getirilmesi açısından elverişli bir araç olarak kabul edilebilir, çünkü bu amaca ulaşamaya yönelik bir katkı sağlamaktadır. Fakat gereklilik aşaması açısından aynı olumlu tespit yapılması güçtür. Özgürlüğe yönelik müdahalenin gerekli ola- rak kabul edilebilmesi için, amaca ulaşmada aynı düzeyde etki sağla- yan daha az sınırlandırıcı bir aracın bulunmaması gerekir. Devletin sosyal alanda pozitif yükümlülüklerini yerine getirmesi için, inancını açıklamama hakkına müdahale etmeden, aynı etkiyi doğuran başka yöntemler benimsemesi mümkündür. Örneğin ibadet ya da mezarlık mekânlarının belirlenmesi için, bireylerden gelen talepler doğrultu- sunda bir planlama yapılabilir. İnanç özgürlüğünden kaynaklanan sosyal gereksinimlerin birey- sel talepler doğrultusunda karşılanmasının, tüm bireylerden elde edi- lecek bilgilerden yararlanarak kapsamlı sosyal politikalar belirlenme- sine nazaran daha az etkili bir yöntem olacağı, dolayısıyla gereklilik kriteri açısından devletten, daha az etkili bir yöntemi benimsemesinin beklenemeyeceğinin kabul edilmesi durumunda, bu defa ölçülülük denetiminin son aşaması olan orantılılık açısından bir değerlendir- 43 Ölçülülük denetiminin aşamalarına dair bkz. Detlef Merten, “Verhältnismäßigk eitsgrundsatz”, Handbuch der Grundrechte in Deutschland und Europa, Band III, ed. Detlef Merten, Hans-Jürgen Papier, C. F. Müller Verlag, 2009, s. 547-560; Yüksel Metin, “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük İlkesi, Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir İlke Midir?”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Der- gisi , Cilt. 7, No. 1, 2017, s. 6-17; Matthias Klatt, Moritz Meister, “Der Grundsatz der Verhältnismäßigkeit, Ein Strukturelement des globalen Konstitutionalismus”, JuS, Heft 3, 2014, s. 193-199.