Türkiye Barolar Birliği Dergisi 141.Sayı

328 Bir Anglo – Amerikan Hukuku Müessesesi Olarak Cezalandırıcı Tazminatın ... I. BİR ANGLO-AMERİKAN HUKUKU MÜESSESESİ OLARAK CEZALANDIRICI TAZMİNAT 1. Genel Olarak Kıta Avrupası hukuk sistemlerine oldukça yabancı bir kavram olan “cezalandırıcı tazminat” 1 doktrini günümüzde kategorik olarak bir Anglo-Amerikan hukuk sistemi 2 müessesesidir. 3 Roma hukukun- 1 “Cezalandırıcı tazminat” kavramı Amerikan hukukunda kullanılan “punitive da- mages” kavramının motomot tercümesidir. Punitive damages kavramı Amerikan hukukunda yaygın olarak kullanılmakta ise de, İngiliz hukukunda bununla eş anlamlı olarak “exemplary damages” kavramı kullanılmaktadır. Helmut Koziol/ Vanessa Wilcox, Punitive Damages: Common Law and Civil Law Perspectives, Viyana 2009, s.7. Exemplary damages ise Türkçe’ye “örnek niteliğinde tazminat” ya da “ibret tazminatı” olarak çevrilmektedir. Türkçe’de cezalandırıcı tazminat kavramı yerine “medeni ceza” ya da “özel hukuk cezası” kavramları kullanılmak- ta ise de, bu konuda ayrıntılı çalışmalar kaleme alan az sayıdaki yazar tarafından “medeni ceza” ya da “özel hukuk cezası” kavramları reddedilerek cezalandırıcı tazminat kavramı tercih edilmektedir. Selin Özden Merhacı, Karşılaştırmalı Hu- kukta Cezalandırıcı Tazminat (Punitive Damages), Ankara 2013, s. 162. Gerçekten cezalandırıcı tazminat her ne kadar isminden mülhem olarak cezalandırıcı olsa da günün sonunda tazminat niteliğinde bir özel hukuk yaptırımıdır. Yoksa ceza hu- kuku anlamında bir ceza değildir. Bu nedenle, “medeni ceza” ya da “özel hukuk cezası” kavramları yerine cezalandırıcı tazminat kavramının yeğlenmesi daha isa- betli olacaktır. Aynı yönde bkz. Mehmet İstemi, “Sözleşmenin Cüretkarane İhlali ve Cezalandırıcı Tazminat”, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan, C. III, İstanbul 2011, s.2692-2693. 2 Cezalandırıcı tazminat müessesi yalnızca İngiltere ve Amerika’da değil müşte- rek hukukun uygulandığı İngiliz hukuk sitemini takip eden başta Kanada, Yeni Zelanda, İrlanda ve Avustralya gibi ülkelerin hukuk sistemlerinde de uygulan- maktadır. İfade etmekte yarar var ki, anılı ülkelerdeki sistemler yeknesak olmayıp aralarında farklılıklar bulunmaktadır. . Timothy J. Sullivan, “Punitive Damages in the Law of Contract: The Reality and The Illusion of Legal Change”, Minnesota L. Rev, 1977, Vol. 61, s. 207- 252, s. 208; Koziol/Wilcox, s. 8. 3 Cezalandırıcı tazminatın izine Anglo-Amerikan hukuk sitemlerinin çok daha öncesinde çeşitli erken dönem hukuk sistemlerinde rastlandığı ve cezalandırı- cı tazminatın tarihinin insanlık tarihi kadar eski olduğu belirtilmektedir. Musa Kanunu’nda [The Mosaic Law] zararın tazminat yöntemi ile telafi edilmesi öngö- rülmüştür. Ancak burada tazminatın miktarı zarardan fazladır: “Bir kimsenin bir öküz ya da koyun çalması ve bunu [çaldığını] öldürmesi ya da satması halinde, [fail] bir öküze karşılık beş öküz, bir koyuna karşı ise dört koyun iade edecektir. David L. Walther D.L./Thomas A. Plein, “Punitive Damages: A critical Analysis: Klink v. Combs”, Marquette L. Rev., 1965, Vol. 49, I. 2, s. 369- 386, s. 369 vd. Ceza- landırıcı tazminat açısından sıklıkla ifade edilen bir diğer örnek ise milattan önce 2000 yılında uygulanan Hammurabi Kanunlarıdır. Hammurabi Kanunlarının 8. bölümünde öküz, koyun, eşek, domuz ya da keçi çalan kişinin otuz kat, eğer mal sahibi özgür bir kişiyse on kat tazminat ödenmesi düzenlenmişti. Melvin B. , “Pu- nitive Damages: Their History, Their Use and Their Worth in Present -Day Soci- ety”, 49 UMKC L. Rev ., 1980-1981, s. 368. Cezalandırıcı tazminat örneklerine Babil