Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143.Sayı

193 TBB Dergisi 2019 (143) Mehmet HATİPOĞLU Elverişlilik, gereklilik ve orantılılık ilkeleri ölçülülük ilkesinin te- mel yapı taşlarıdır. Dolayısıyla ilke, bu alt ilkelerle bir bütündür. 2001 yılında yasama organınca Anayasa’da yapılan değişikliğin görüşme- lerinde bu husus özellikle tartışılmış, genel kurul tutanaklarına yansı- mıştır. İyimaya’ya göre “…Burada önemli olan, demokratik toplum düzeni kavramı, bu Anayasanın tarif ettiği demokrasi değil, Anayasa Mahkememizin de tefsir ettiği gibi, katıldığımız ulusal üstü sözleşmelerin tarif ettiği küresel demokrasidir. Burada, ölçülülük de, mutlak şekilde amaç-araç dengesi, elve- rişlilik ve gereklilik koşullarını taşımalıdır”. 45 Türk hukuk sisteminde yargı makamlarının ilkenin alt unsurla- rına bakış açısını değerlendirmeden önce AİHM kararlarının irdelen- mesi gerekmektedir. AİHM kararlarına hâkim olan “özgürlüğün özü- ne dokunma yasağı” yanında, ölçülülük ilkesi de temel bir ölçüttür. 46 Mahkeme, doktrindeki ölçülülük ilkesi tanımlamalarını tekrarlamakta ve bu tanımlarda bahsi geçen elverişli (relevant), sonuca yeterli (suffi- cient), makul (reasonable), gerekli (necessity), orantılı (proportionate) gibi nitelikleri her somut olaya ilişkin vereceği kararda değerlendir- mektedir. Mahkeme verdiği kararlarda bu ölçütlerden bazen birine, bazen de bir kaçına aynı anda başvurmaktadır. 47 1.4.1. Elverişlilik İlkesi İdarenin işlem ve eylemlerinde, hedeflenen amaca ulaşmak için en uygun araca ve sınırlamaya başvurulması ölçülülük ilkesinin gerekle- rindendir. 48 Bu bağlamda, ölçülülük ilkesinin ilk unsuru olan elveriş- lilik, amaca ulaşmak için başvurulan tedbirin amaca ulaşılabilmesine uygun olması 49 yani bir özgürlük veya bir hakkı sınırlamak için kulla- nılan aracın, sınırlandırmayla ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirme- ye uygun olmasıdır. 50 Yapılan eylem veya işlemin yargısal denetimin- de de bu uygunluğun varlığı araştırılır. 51 45 Ahmet İyimaya, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 21, C. 70, Yasama Yılı:3, Ankara, 2001, ss. 70-133, s.89. 46 Feyyaz Gölcüklü, “Anayasal Normlar Hiyerarşisi ve Temel Hakların Korunmasındaki İşlevi”, (Avrupa İnsan Hakları Divanı Raporu) VIII. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı (Ankara, 7-10 Mayıs 1990), Anayasa Mahkeme- si Yayınları, Ankara, 1990, C.4, s. 264. 47 Oğurlu, Karşılaştırmalı Ölçülülük, s. 142-146. 48 Karabulut, İdari Yaptırımlar, s. 155. 49 Erdem, Takdir Yetkisi, s. 986. 50 Karabulut, İdari Yaptırımlar, s. 155. 51 Erdem, Takdir Yetkisi, s. 986.