Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143.Sayı

335 TBB Dergisi 2019 (143) İlyas ARSLAN olarak aranmasının Türkiye’nin de tarafı olduğu 6 Avrupa İnsan Hak- ları Sözleşmesi (AİHS) ve eki protokollerde yer alan kimi temel hak ve özgürlüklere aykırılık teşkil etme potansiyeline sahip olduğu giderek artan bir şekilde dile getirilmektedir. 7 Gerçekten, doktrinde ileri sürülen mütekabiliyet şartının tatbiki- nin bireylerin AİHS’de güvence altına alınan temel hak ve özgürlük- lerine aykırı nitelik arz ettiği anlayışında haklılık payı bulunmaktadır. Bu, aşağıda inceleyeceğimiz üzere, sadece mütekabiliyet şartının nite- liğinden kaynaklanmamakta, aynı zamanda Türkiye’nin tarafı oldu- ğu AİHS’nin kapsamına giren temel hak ve özgürlüklerin korunma- sı bakımından öngördüğü denetim sisteminden kaynaklanmaktadır. AİHS m.1 hükmü, taraf devletlere kendi yargı alanlarına giren birey- lerin AİHS’nde düzenlenen temel hak ve özgürlüklerine riayet etme, söz konusu hakları yerine getirme ve bireylerin söz konusu haklarını üçüncü kişilerin müdahalelerine karşı koruma yükümlülüğü yükle- mektedir. Bu konuda klasik uluslararası anlaşmalardan farklı olarak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) vasıtasıyla yargısal bir de- netimmekanizması öngören AİHS, aynı zamanda taraf devletleri bün- yesinde yer alan temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması konusunda vatandaş-yabancı ayrımı yapmaksızın, mütekabiliyet şar- tına dayanmayan, objektif bir yükümlülük altına sokmaktadır. 8 Başka bir deyişle, Türkiye’nin AİHS’den kaynaklanan yükümlülüklerini ye- rine getirmesi, başka bir taraf devletin Sözleşmesel yükümlülüklerini yerine getirmesine bağlı değildir. Bu nedenle, Türkiye’nin tıpkı kendi mahkemelerinde açılan özel hukuk davalarında olduğu gibi, yaban- cı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi davalarını, tarafların AİHS’de güvence altına alınan temel haklarına, bu kapsamda başta söz konusu hakların korunmasına hizmet eden AİHS m.6(1) hükmüne uygun bir şekilde yürütmesi gerekmektedir. 9 Buna göre, Türk mah- kemelerinin, yabancı kararın tanınması veya tenfizine karar verirken, gerek tanıma-tenfiz talebinde bulunan tarafın gerekse karşı tarafın eşit 6 RG: 19.3.1954 – 8662. 7 Sakmar s.89; Patrick Kinsch, “Droits l’homme, droits fondamentaux et droit in- ternational privé”, Recueil Des Cours-Collected Courses, Vol.318, 2005, s.105-106; Kinsch Enforcement, s.543, dn.40; Sarıöz Büyükalp, s.477; Arslan, s.760 vd. 8 Arslan, s.25. 9 Arslan, s.634.