Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143.Sayı

339 TBB Dergisi 2019 (143) İlyas ARSLAN maktadır. Ancak, AİHM’nin gerek mütekabiliyet şartının arandığı bir diğer alan olan yabancılar hukukuna ilişkin, gerekse yabancı ka- rarların tanınması ve tenfizine ilişkin diğer içtihatları, çalışmamızın şekillenmesinde fazlasıyla rol oynamıştır. Dolayısıyla, mütekabiliyet şartı, daha doğrusu söz konusu şartın tatbiki ile AİHS arasındaki iliş- kiyi AİHM’nin söz konusu içtihatları ışığında analiz edeceğiz. Ancak öncesinde, Türk hukukunda ve karşılaştırmalı hukukta mütekabiliyet şartının ne şekilde tanzim edildiğini ve uygulandığını genel olarak ele almak yararlı olacaktır. Sonrasında, yabancı mahkeme kararlarının tenfizi hukuku açısından mütekabiliyetin bir tenfiz şartı olarak aran- masının yerindeliğini inceleyeceğiz. I. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA VE TÜRK HUKUKUNDA BİR TENFİZ ŞARTI OLARAK MÜTEKABİLİYETİN DÜZENLENİŞİ VE UYGULANIŞI Genellikle yabancılar hukukunda uygulama alanı bulan 13 müte- kabiliyet (karşılıklılık) esası, yabancı mahkeme kararlarının tenfizinde de uygulama alanı bulmaktadır. Türk hukukunda yabancı mahkeme kararlarının tenfizine karar verilebilmesi için tenfize konu kararın ve- rildiği ülke ile Türkiye arasında karşılıklılık esasına dayanan bir ulus- lararası anlaşmanın veya o devlette Türk mahkemelerince verilmiş kararların tenfizini mümkün kılan bir kanun hükmünün ya da fiili uygulamanın bulunması gereklidir (MÖHUK m.54(a)). Buna göre, bu şartın karşılanması için, benzer bir konudaki Türk mahkemesi kara- rının tenfize konu kararın verildiği devlette de tenfiz edilebileceğini gösteren bir uluslararası anlaşmanın veya fiili bir uygulamanın ya da söz konusu devlet hukukunda -aynı veya benzer şartlar altında- buna imkân tanıyan bir yasal düzenlemenin varlığının tespiti yeterlidir. Türk milletlerarası usul hukukunda normatif olarak ilk kez mül- ga 2675 sayılı MÖHUK’ta kabul edilmiş olan mütekabiliyetin, pek çok devletin ulusal tanıma-tenfiz rejiminde öngörülen bir şart olmaktan çıktığı görülmektedir. 14 Diğer yandan, mütekabiliyet karşılaştırmalı 13 Aysel Çelikel-Günseli Öztekin Gelgel, Yabancılar Hukuku, 23.Bası, İstanbul, 2017, s.70 vd.; Gülören Tekinalp, Türk Yabancılar Hukuku, 8.Bası, Beta, İstanbul, 2003, s.20; Vahit Doğan, Türk Yabancılar Hukuku, 2.Bası, Ankara 2017, s.38-39; Bülent Çiçekli, Yabancılar Hukuku, 4.Bası, Seçkin, Ankara, 2013, s.48. 14 İsviçre, Belçika, Litvanya, Bulgaristan, Makedonya, Polonya, Karadağ, İspanya,