Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143.Sayı

343 TBB Dergisi 2019 (143) İlyas ARSLAN Yukarıda, yabancı mahkeme kararlarının tenfizi için gerekli olan mütekabiliyetin kapsamı ve türleri ile bunların ne şekilde tatbik edildi- ğine genel hatlarıyla değindik. Mevcut hukuki durum bir yana bırakı- lırsa, söz konusu şartın bir tenfiz şartı olarak benimsenmiş olması, ta- nıma-tenfiz hukuku açısından yerindeliği ve gerekliliği geçmişten beri tartışılagelen bir konu olup güncelliğini halen muhafaza etmektedir. Bu konudaki eleştirilerin temelinde, bu şartın tarafların menfaatlerini ilgilendirmemesi, tamamen tenfiz devletinin menfaatlerini gözetmek gayesiyle tanzim edilmiş siyasi nitelikte bir şart olması yatmaktadır. 32 Dolayısıyla bu hususun ele alınması, Türk mahkemelerinin müteka- biliyetin varlığı nedeniyle tenfiz talebinin reddi kararlarının, özellikle hukuki veya fiili mütekabiliyetin var olup olmadığına yönelik değer- lendirmelerinin, başta davacının olmak üzere, yargılamanın tarafları- nın AİHS’de güvence altına alınan haklarına uygun olup olmadığını veya hangi hallerde uygun olabileceğini değerlendirmek bakımından yararlı olacağı düşüncesindeyiz. Böyle bir inceleme, AİHS’nin olası bir ihlalini engellemek adına Türk mahkemelerinin nasıl hareket etmesi gerektiğini veya olası bir şikâyet başvurusunda AİHM’nin nasıl hare- ket edebileceğini değerlendirmek bakımından yol gösterici olacaktır. II. MÜTEKABİLİYETİN YABANCI MAHKEME KARARLARININ TENFİZİ ŞARTI OLARAK ARANMASININ YERİNDE OLUP OLMADIĞI Milletlerarası özel hukuk doktrininde, yabancı ilamların tenfiz edilebilmesi için mütekabiliyetin aranmasının gerekliliği ve yerindeli- ği haklı olarak sorgulanmaktadır. Bir devletin, tenfizi talep edilen ya- bancı kararın taraflarının menfaatlerinin ikinci plana atılmasını haklı gösterecek ne tür bir menfaatinin olduğu veya bu konuda bir menfaa- tinin olup olmadığı bu sorgulamanın temelini oluşturmaktadır. Genellikle yabancılar hukuku alanında uygulama alanı bulan mütekabiliyet, esasen siyasi, hukuki veya ekonomik bir fedakârlığa katlanan devletlerin, diğer devletleri belirli bir davranışta bulunmaya icbar etme vasıtası olarak nitelendirilmektedir. 33 Mütekabiliyet, kişi- 32 Nomer, s.519-520; Demir Gökyayla, s.49; Sakmar, s.90; Tütüncübaşı, s.195-196; De- mirkol, s.39. 33 Şanlı-Esen-Ataman Figanmeşe, s.336.