Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143.Sayı

351 TBB Dergisi 2019 (143) İlyas ARSLAN bizatihi kendisinin AİHS’nin öngörmüş olduğu insan haklarını koru- ma sistemiyle bağdaşmadığı söylenebilir. Nitekim AİHM, mütekabili- yet şartının tatbikinin P-1 m.1’e aykırılığının tartışma konusu yapıldığı bazı kararlarında, AİHS’nin klasik uluslararası sözleşmelerden farklı olarak insan haklarını kolektif güvenceye alan ve taraf devletlere objek- tif yükümlülükler yükleyen bir belge olduğuna vurgu yapmıştır. Dev- letlerin AİHS’ne taraf olmasındaki amacın kendi çıkarlarını korumak olmadığını, özgürlükler ve hukukun üstünlüğü gibi ortak değerleri korumak amacıyla ortak bir kamu düzeni yaratmak olduğunu ifade et- miştir. 54 Her ne kadar AİHM, aşağıda kısmen değineceğimiz kararlarda mütekabiliyet şartının AİHS açısından yerindeliğini değil, söz konusu şartın tatbikinin başvurucuların haklarına olan etkilerini ele almış gibi görünse de, soruna yaklaşımı, taraf devletlerin temel hak ve özgürlük- lerden istifade edilmesinde mütekabiliyet şartını aramasının AİHS’ne aykırı olduğu düşüncesinde olduğu izlenimi uyandırmaktadır. 55 Tespit edebildiğimiz kadarıyla, AİHM’nin henüz salt mütekabi- liyet şartının karşılan(ma)dığı gerekçesiyle reddedilen (veya kabul edilen) bir tenfiz talebinin AİHS’ne aykırı olup olmadığını ele aldığı herhangi bir kararı bulunmamaktadır. Ancak, AİHM’nin mütekabili- yet şartının bir tenfiz engeli olarak aranması nedeniyle yapılacak olası bir şikâyet başvurusunda da, incelemesine yukarıdaki kararlara atfen benzer bir vurgu yaparak başlaması ve benzer bir izlenimin ortaya çık- ması kuvvetle muhtemeldir. Diğer taraftan, yukarıda mütekabiliyet şartının bir tenfiz engeli olarak aranmasının yerindeliği bahsinde yap- mış olduğumuz açıklamalar da göz önüne alındığında, mütekabiliyet şartının temel hak ve özgürlüklerin korunması alanında tatbikinin ye- rinde olmadığı da bir gerçektir. Bu bakımdan, mütekabiliyet esasının kategorik olarak insan haklarına uygun olmadığı görüşüne 56 katılma- manın mümkün olmadığı kanaatindeyiz. 54 Bkz. Apostolidi v. Türkiye, no.45628/99, 27 Mart 2007, para.71; Nacaryan ve Der- yan v. Türkiye, no.19558/02, 8 Ocak 2008, para.49. 55 H. Burak Gemalmaz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Beta, İstanbul, 2009, s.459, dn.1420; Ayşe Yasemin Aydoğmuş, AİHS’e Ek 1 No’lu Pro- tokole Göre Yabancıların Türkiye’de Taşınmaz Edinmesi, On İki Levha, İstanbul 2016, s.454. 56 Gemalmaz, s.459, dn.1420; Aydoğmuş, s.454. Türk yabancılar hukuku doktrinin- de de, özellikle bireylerin AİHS’de yer alan hak ve özgürlüklerden yararlanmala- rının mütekabiliyet şartına bağlanmadığından hareketle, yabancıların temel hak- lardan yararlanmasının bu şarta bağlanmasının yerinde olmadığı dolaylı olarak ifade edilmektedir. Bkz. Doğan, Yabancılar, s.39; Çiçekli, s.47-48.