Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143.Sayı

81 TBB Dergisi 2019 (143) Fatmagül KALE ÖZÇELİK koruma yöntemine sözleşme-dışı koruma; taraf devlet olunması halin- de yürürlüğe giren koruma mekanizmasına da sözleşme-içi koruma denilmektedir. 1 Sözleşme-içi koruma yöntemi, insan haklarının ulus- lararası alanda korunmasında en yaygın yöntemlerin başında gelir ve genel olarak rapor, bireysel ve devletlerarası şikâyet ve soruşturmaya dayalı denetim şeklinde gerçekleşir. Bu denetimi yapmak üzere, ilgili sözleşme ile Komite veya Komisyon adıyla bir organ kurulur. Sözleşme-dışı koruma yöntemi ise, ilk olarak 1919 tarihinde kuru- lan Uluslararası Çalışma Örgütü bünyesinde gerçekleşmiştir. Bu örgüt içinde, örgüte üye olan devletlerden taraf oldukları veya olmadıkları sözleşmeler ve tavsiye kararları hakkında rapor sunması ve bireysel şikâyetleri almaları öngörülmüştür. 2 İlk olarak, örgütlenme özgürlü- ğünü konu edinerek oluşturulan sözleşme-dışı koruma yönteminin hukuksal dayanağı, Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası’nın Baş- langıç bölümündeki “örgütlenme özgürlüğü ilkesi” ve 1944 tarihli Fi- ladelfiya Bildirisi’nin “ifade ve örgütlenme özgürlüğünün, sürekli bir ilerlemenin kaçınılmaz koşulu” olduğunu belirten kuralı olmuştur. Bu kapsamda, örgütlenme özgürlüğüne ilişkin ihlal iddialarını içeren baş- vurular, 87 ve 98 Numaralı Sözleşmeleri onaylamasalar dahi, örgüte üye devlet olmaları sebebiyle işleme alınmıştır. Günümüzde sözleş- me-dışı koruma yöntemi, Birleşmiş Milletler nezdinde işletilir ve bu yöntem örgütün kurucu metni olan Birleşmiş Milletler Şartı’na bağlı olarak yapılır. Bu nedenle, “Şart temelli usuller” yahut “Şart temelli denetim usulleri” şeklinde de adlandırılır. 3 Esasen Birleşmiş Milletler örgütü, kurulduğu ilk yıllarda insan haklarının korunması adına herhangi bir hukuki yol öngörmemiştir. Ancak zamanla örgüte insan hakları ihlallerini konu edinen çok sayı- da başvuru yapılmıştır. Bunun üzerine örgüt, Birleşmiş Milletler Şartı kapsamında üye devletlerin işbirliği yükümlülüğünü göz önünde bu- 1 Mesut Gülmez, “İnsan Haklarının Uluslararası Korunmasında Sözleşme-Dışı Sis- temler ve Türkiye”, Türkiye’de İnsan Hakları, TODAİE, Ankara, 2000, s. 162-163. 2 Theodoor C. Van Boven, “Distinguishing Criteria of Human Rights”, The Interna- tional Dimensions of Human Rights, ed. Karel Vasak, Vol. I, Unesco, 1982, s. 46; Gülmez, s.164. 3 Henry J. Steiner, Philip Alston, Ryan Goodman, International Human Rights In Context, Law, Politics, Morals, Third Edition, 2008, s. 737; Mehmet Semih Gemal- maz, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, 7. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2010, s.16.