Türkiye Barolar Birliği Dergisi 145.Sayı

401 TBB Dergisi 2019 (145) Sera REYHANİ YÜKSEL manda aile babası denilen erkeğin kapalı mülkiyet kulübüydü. Fami- lianın “pater familias”a ait malları ve köleleri kapsayan bir hukuksal birim olarak nitelendirilmesi de bu gözlemi doğrulamaktadır. 11 Roma ailesi, Roma sosyal ve hukuki yaşamında önemli bir role sa- hiptir. Roma hukukuna göre, Roma toplumu ailelerden oluşur ve ger- çekte bir Romalının ait olduğu yer ailesidir. 12 Roma toplumunun sos- yal yapısı gereği günümüzden farklı niteliklerde bir aile tanımlaması vardır. Bireylerden çok topluluklara bağlı bir sosyal ve ekonomik dü- zen mevcut olduğu için Roma’nın eski devirlerinde aile, günümüzdeki durumun aksine kan hısımlığına değil, 13 hâkimiyet esasına dayanan bir kurumdur. Aile yapısını korumak için aileyi bir reisin sahiplenmesi ve temsil etmesi gereği kabul edildiği için aile babası hâkimiyeti altın- daki aile üyeleri ve malvarlığı aileyi oluşturmuştur. 14 Eski Türklerde de ailenin, çok önemli olduğu görülmektedir. Türk aile sisteminin esasları tüm siyasî ve sosyal kuruluşların bünyesine nü- fuz etmiş ve fertlerin davranışlarına yansımıştır. 15 Toplumsal olgu ve kurumların her biri gibi aile kurumu da zaman içinde değişip gelişmiştir. Günümüzün ailesi çekirdek 16 yani küçük aile denilen eşler ve evlenmemiş çocuklardan oluşan aile tipiyken; daha eski devirlerdeki aile, bir babaya bağlı çocuklar, onların çocukları ve kan iliş- kisi olmayan yardımcıların oluşturduğu büyük aile biçimindeydi. 17 11 Rona Serozan/ Başak Başoğlu/Berk Kapancı, “Aile Hukukunun Özellikleri, İlke- leri ve Gelişimi”, Prof. Dr. M. İlhan Ulusan’a Armağan, Cilt II, Ankara 2016, s. 536. 12 Fulya İlçin Gönenç, Roma Hukukunda Kadın, İstanbul 2010, s. 36. 13 Familia kavramı ile ifade edilen aile, kan hısımlığını içerir ama bazı istisnaları var- dır. Pater familias (aile babası) çocukları evlat edinebilir veya onları özgürleştire- rek aileden çıkarabilir ya da onları evlatlık verebilir, bkz. Bruce W. Frier/Thomas A. J. Mcginn, A Case on Roman Family Law, Oxford University Press Newyork 2004, p. 20. 14 Buse Aksaray, Roma Hukukunda Kadının Hak ve Fiil Ehliyeti, İstanbul 2012, s. 34. 15 Akıncı, s. 17. 16 19. yüzyılda Osmanlı’da İstanbul, Selanik, İzmir gibi imparatorluğun büyük li- man şehirlerinde çekirdek aile yaygındır. Hatta 16. yüzyılda Bursa’da ailelerin %27’si çocuksuz, %20’si tek çocuklu, %18’i iki çocuklu, gerisi çok çocukludur. 17. yüzyıl tereke defterlerindeki tespitlerden hareketle, İstanbul ve Edirne’de 1000 erkeklik bir kümenin %92’sinin tek kadınla evlendiği ve ortalama çocuk sayısının iki olduğu görülmektedir, konu hakkında bkz. İlber Ortaylı, Osmanlı Toplumun- da Aile, İstanbul 2018, s. 21. 17 Dural/Öğüz/Gümüş, s. 1; En geniş anlamda aile, bir ev başkanının yönetimi altında aynı çatıda hep birlikte aile halinde yaşayan bireylerden oluşmuş insan