Türkiye Barolar Birliği Dergisi 146.Sayı

274 Strasbourg Kararlarındaki Karabataklar:(Toplumsal) Cinsiyet Stereotipleri gözlemlenebilir şekilde farklı davranışlarda bulunmak ise (pozitif) ay- rımcılık olarak adlandırılacaktır. 16 Bu durumu bir örnekle netleştirmek gerekirse; kadınların mate- matikte başarısız oldukları stereotipinden hareketle, buna eklenen bir duygu üzerine (örneğin, kaygı, güvensizlik, endişe) bir öğretmen sınıfta hiç tanımadığı kız öğrencilerin matematik sınavında başarısız olacağına ilişkin bir önyargıya sahip olabilir. Buradan hareketle, mev- cut düşünceye dayalı olarak matematik öğretmenliği için bir erkeğin (yalnızca erkek olduğundan dolayı) tercih edilmesi ayrımcılık, yalnız- ca kız öğrencilere yönelik ek matematik dersi yapılması ise pozitif ay- rımcılık olarak adlandırılacaktır. Bu bağlantıdan hareketle stereotiplerin, önyargı ve dolayısıyla ayrımcılığın temelini oluşturduğunun ve hatta çoğunlukla bu dav- ranışların meşrulaştırılmasında kullanıldığının altı çizilerek, mevcut stereotiplerin yok edilmesinin eşitlik bağlamında önemi ortaya koyul- malıdır. Yukarıda açıklanan şablon takip edildiğinde, bu denklemden stereotiplerin çıkarılmasının, önemli derecede önyargıların oluşumu- nun ve dolayısıyla ayrımcı uygulamaların azalmasına yol açacağı açık- ça görülmektedir. Ayrımcı uygulamalara neden olan mevcut stereotiplerin en fazla ırk, cinsiyet ve yaş kategorilerinde ortaya çıktığını söylemek ve bun- ları “üç büyükler” olarak adlandırmak mümkündür. Bunlar literatürde adeta “stereotip mıknatısları” olarak görülmektedir. 17 Bu üç kategorinin en önemli ortak özellikleri; kişilerin ırk, cinsiyet ve yaş kategorileri içerisinde yer alan gruplara dâhil olup olmamaları konusunda seçim haklarının bulunmaması, çoğu kültürde bu gruplara yönelik mevcut stereotiplerin paralel yönde olması ve kişilerin bu kategoriler içerisin- de hangi gruba dâhil olduklarının genellikle ilk bakışta anlaşılabilir olmasıdır. Bununla beraber, bu kategorilere ilişkin zihnin bilgi edinme sürecinin iradi olarak gerçekleşmediğinin altını çizmek gerekmekte- dir. Örneğin, üç saat boyunca sohbet etmekte olduğumuz bir kişinin 16 Aynı yönde bkz. Murat Paker, “Psikolojik Açıdan Önyargı ve Ayrımcılık,” Ayrım- cılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, ed. Kenan Çayır/Müge Ayan, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018, s.41-43. 17 David J. Schneider, The Psychology of Stereotyping , The Guilford Press, New York 2004, s.437.