Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

146 Roma ve Türk Hukuku’nda Aile Fideikomisi (Fideicommissum Familiae Relictum) Kavramı fertlerden ayrı bir varlığı olduğu ve fertlerin tek başına, toplulukmalvar- lığıyla ilgilerinin bulunmadığı hukuki metinlerde ifade edilmekteydi: 7 D. 3.4.7.1-2 ( Ulpianus libro decimo ad edictum ): “ Si quid universitati debetur, singulis non debetur: nec quod debet uni- versitas singuli debent. ” “Bir topluluğa bir şey borçlanılmışsa, bu üyelerine borçlanılmış değildir ve topluluğun borçlandığı şey, üyelerin borcu değildir.” 8 “ In decurionibus … universitatibus nihil refert, utrum omnes idem ma- neant an pars maneat vel omnes immutati sint… ” “Cemiyetler dahilinde azaların aynı kalmasının veya kısmen veya tamamen değişmesinin ehemmiyeti yoktur.” 9 İlk İmparatorluk Dönemi ( Principatus ), Roma’da tüzel kişilik kav- ramının Kamu Hukuku sahasında geliştiği ve çoğaldığı bir dönemdir. Bu bağlamda ilk defa tüzel kişilik kavramına Roma Kamu Hukuku olarak kabul etmiyorlardı. Gerçi birtakım malların kamuya aidiyeti kabul edili- yordu ve bu tür mallar, ticaretin dışında bırakılmış şeylerdi (res extra commer- cium). İşte bunun için Roma halkı, kamuya ait malların ve özellikle devlet arazi- sinin (ager publicus) sahibi kabul edildi ve ticaretin dışında bırakılmış şeyler de aynı zamanda kamu malı (res publicae) sayıldı. Roma halkı çok büyük bir insan topluluğu olması dolayısı ile hususi bir şahsiyet gibi kabul edilemezdi. Bundan başka, devletin kendi kendine bir hayata malik, hükmi bir şahsiyet olduğu fikri de henüz mevcut değildi. Özel Hukuk kuralları, Roma halkı ve Roma Devleti için uygulanamazdı. Richard Honig, Roma Hukuku, (çev. Şemseddin Talip), Matbaai Ebüzziya, İstanbul 1938, s. 152. 7 Tahiroğlu/Erdoğmuş, s. 152, dn. 62. D.1.8.6.1 (Marcianus libro tertio institutio- num): “Universitatis sunt non singulorum veluti quae in civitatibus sunt theatra et stadia et similia et si qua alia sunt communia civitatium. Ideoque nec servus communis civitatis singulorum pro parte intellegitur, sed universitatis et ideo tam contra civem quam pro eo posse servum civitatis torqueri divi fratres rescripse- runt. Ideo et libertus civitatis non habet necesse veniam edicti petere, si vocet in ius aliquem ex civibus”. “Tiyatro ve stadlar gibi sitelere müşterek olan şeyler fertlere değil, fakat cemiyete (universitas) ve bu misalde siteye aittir. Bu sebeple, beldeye ait olan bir köle, iştirak halinde vatandaşlara ait olmayıp, universitas’a aittir; bu sebeple ilahi kardeşler (M.S 161-169 seneleri arasında birlikte hükümdarlık eden Marcus Aurelius ve üvey kardeşi Lucius Verus) bir emirnamede (rescriptum), beldeye ait bir kölenin bir vatandaş leh veya aleyhine işkenceye konulabileceğini beyan etmişlerdir. Aynı şekilde beldenin azatlısı da, vatandaşlardan birine karşı mahkemeye müracaat edebilmek için beyannamenin hususi müsaadesine muhtaç değildir”. Schwarz, s. 225. 8 Ziya Umur, Roma Hukuku Ders Notları, (Ders Notları), Beta Yayınevi, İstanbul 2010, s. 179. 9 Schwarz, s. 224.