Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

147 TBB Dergisi 2020 (147) İpek Sevda SÖĞÜT alanında yer verilerek, halkın müşterek hazinesi magistra ’ 10 lar tarafın- dan Roma halkı namına idare edildiği görülmektedir. 11 Roma Dev- leti ( Res publica ) yanında toprak esasına dayanan ve siyasi amaçlar taşıyan civitates , 12 coloniae , 13 municipia 14 gibi bazı varlıklar da hukuken tüzel kişilik sıfatını haizdi. 15 Bağımsız birer kişilik anlamında tüzel kişilik olarak kabul edilip, ayrı ayrı isimlendirilen birtakım insan ya da mal toplulukları, hu- kuki bakımdan tek tek düzenlenmiştir. Kişi ya da mal toplulukları ( universitates ), 16 dernek [ collegium ’ 17 lar (mesleki dernekler), sodalita- 10 Magistra(tus): Roma’nın çeşitli dönemlerinde devletin başında bulunan, büyük memurlara verilen isimdir. Özellikle, Krallık, Cumhuriyet ve İlk İmparatorluk Dönemlerinde, devlet idaresinin, senatus ve halk meclisleri ile birlikte, üç büyük organından biridir. Ziya Umur, Roma Hukuku Lügatı, (Lügat), Fakülteler Matba- ası, İstanbul 1983, s. 131. 11 Roma kavminin mameleki anlamında kullanılan aerarium’a karşılık, hükümdarın tasarrufunda bulunan ve devlet mameleki demek olan hazinenin (fiscus) de hak sahibi olduğu anlaşılmaktadır. Fakat sonraları fiscus kavramı, aerarium’u da içine alarak; devlet mamelekinin, Özel Hukuk kaidelerinden müstakil olmasını izah eden imtiyazlar serisini muhafaza etmiş ve kendine has bir şahsiyet teşkil etmiştir. Salvatore Di Marzo, Roma Hukuku, (çev. Ziya Umur), İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1954, s. 55; Honig, s. 152, dn.31. 12 Civitas (civitates): Bir şehir sınırları dâhilindeki hayat içinde, hukuken teşkilat- lanmış, hür insanlardan kurulu, İlk Çağın Akdeniz çevresi devlet topluluğu- dur. Örneğin, Roma Devleti camiası içine bir antlaşma (foedus) ile katılmış olan civitas’lar, civitates foederatae; mağlup edilmiş fakat Roma tarafından bir lex ci- vitatis veya bir senatus consultum ile kendilerine belirli bir özerklik ve kendi özel hukuklarından yararlanma hakkı tanınmış olan civitas’lar ise civitates liberae ola- rak adlandırılır. Umur, Lügat, s. 37. 13 Colonia (coloniae): Siyasi, askeri ve iktisadi amaçlarla, Roma’nın işgal etmiş oldu- ğu topraklar üzerinde kurduğu ve Romalılar ile Latinlerin iskân edildiği şehirler. Umur, Lügat, s. 40. 14 Municipium (municipia): Cumhuriyet idaresi sırasında merkezden idare edil- meleri güçleşen, idare ve yargı özerklikleri kendilerine bırakılmış, nispeten uzak yerlerdeki şehirler. Roma’dan gönderilen veya yerinde seçilen bir magistra’nın başkanlığı altında, kendi organlarına sahip olurlar, kendi kendilerini idare eder- lerdi. Civitas’tan tek farkları, hâkimiyet unsurunun bulunmaması idi. Orada ya- şayanlar, bir taraftan Roma tribus’larına kayıtlı Roma vatandaşları, diğer yandan municipes idiler. Umur, Lügat, s.139. 15 Şakir Berki, Roma Hukuku, (Roma Hukuku), Nur Basımevi, Ankara 1949, s. 136. 16 Universitas (Universitates): Hukuken tüzel kişilik verilmiş ve birlik olarak tanın- mış topluluk, organize olmuş gerçek kişiler topluluğu anlamına gelmekteydi. Hem kişi hem de mal topluluklarını içeren anlamıyla universitas, kelime olarak, singuli’nin, yani tekilin karşıtı olup, birden çok olanın, bir araya gelerek oluştur- duğu topluluğu ifade ederdi. Eşref Küçük, Roma Hukukunda Augustus Zamanı- na Kadar Derneklerin Hukuki Durumu, Yetkin Yayınevi, Ankara 2006, s. 36-37. 17 Collegium: Collegium kelimesi, Cumhuriyet Dönemi’nde ve İlk İmparatorluk Dönemi’nin başlarında, dernekler için en çok kullanılan ifade olmuştur. Colle-