Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

151 TBB Dergisi 2020 (147) İpek Sevda SÖĞÜT C. 1.2.19 ( Imperator Iustinianus ): “… donationes super piis causis factae …” “… dini sebeplerle yapılmış bağışlamalar…” 32 Vasiyet tarzındaki vakıf ise, ancak Roma’nın en uzun devri olan Cumhuriyet Dönemi’nin sonlarına doğru ortaya çıkmıştır. Görülüyor ki Romalılar, hayır işlemek ve yardım amacını gerçekleştirebilmek için, mallarını bir korporasyona, bazen bir siteye, vici , 33 pagi , 34 ya da lonca gibi müesseselere vasiyet ediyor veya bağışlıyorlardı. Zamanla bu çe- şit vakıflar çoğalmış ve Roma Devleti vakfın amacının gerçekleşmesi hususunda, bu müesseseye müdahale etme gerekliliğini hissetmiştir. 35 Şehirler lehine yapılan vakıfları denetlemek için, Curator rei publicae 36 ismini taşıyan, bir nevi kayyum tayin olunmuştu. Bu kayyumların de- netleme yetkileri, ancak şehirler lehine yapılan mükellefiyetli bağışla- maların geçerliliğini ve mükellefiyetlerin gerçekleştirilmesini kontrol etmekten ileri gidememekte idi. 37 Hususi korporasyonlara yani mesle- ki kuruluşlara yapılan, vakıf maksatlı bağışlamalarda ise; bağışlayan tarafından, bağışlanana yüklenen mükellefiyetin 38 yerine getirilip ge- 32 Di Marzo, s.55, dn. 85. 33 Vicus (Vici): Köy anlamındadır. Bir grup insanın oturduğu, municipium’dan kü- çük mıntıkadır. Umur, Lügat, s. 222. 34 Pagus (Pagi): Civitas’tan küçük, kendine ait teşkilatı olmayan fakat bazen tüzel kişiliği olan kasaba veya köy idi. Eski dönemlerde, Roma şehrinin içinde, birkaç gens’in oturduğu mahalle manasına gelmekteydi. Umur, Lügat, s. 151. 35 Köprülü, s. 481. Son İmparatorluk Dönemi’nde, vakıfların belirmeye başladığı düşünülmektedir. Vakıf kavramının, Antik Roma’da gelişmiş bir hukuki kurum olmadığı konusunda, Romanist doktrinde görüş birliği vardır. Ancak Roma’da vakıf, kiliselere, dini teşekküllere yapılan kazandırmalar şeklinde göze çarpmak- tadır. Hüseyin Cahit Oğuzoğlu, Roma Hukuku, (Roma Hukuku), Güney Matbaa- cılık ve Gazetecilik T.A.O., Ankara 1952, s. 132. Bu konuda bkz. Raymond Monier, Manuel élémentaire de droit romain, Tome I, Montchrestien 1947, s. 338. 36 Curator Rei Publicae (Curator Civitatis veya Pater Patriae): İlk İmparatorluk Dönemi’nde, mıntıka idarelerini ve özellikle mali meseleleri kontrol etmek üze- re, imparator tarafından gönderilen memur, müfettiş idi. Son İmparatorluk Dönemi’nde ise, mıntıkalarda bulunan civitas’lar tarafından gösterilerek, tayini imparatorca yapılan, mali meselelerin yürütülmesi ve devlet binalarının bakımı ile görevli memurdu. Umur, Lügat, s.53. 37 Esat Arsebük, Medeni Hukuk I. Başlangıç ve Şahsın Hukuku, Ankara Hukuk Fa- kültesi Neşriyatı, Ankara 1938, s.300. 38 Mükellefiyetli bağışlama; bağışlananın, bağışlama konusu malı belli bir amaca tahsis etmek suretiyle, bu maldan elde ettiği geliri, bağışlayanın iradesi doğrul- tusunda çeşitli hayır işleri için harcanmasını temin etmek amacıyla kullanılmıştır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. C.E.F. Rickett, “Charitable Giving in English