Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

159 TBB Dergisi 2020 (147) İpek Sevda SÖĞÜT Roma Hukuku’nda, Iustinianus’a kadar olan dönem içinde, iki tip muayyen mal vasiyeti gelişmiştir. Bunlardan biri “ Legatum ”, diğeri ise “ Fideicommissum ”’dur. 68 Miras bırakan tarafından, mirasçıya ( heres ) bir mükellefiyet yüklenmesi demek olan legatum ’un ilk olarak, XII Levha Kanunu (M.Ö. 451-449) ile ortaya çıktığı kabul edilmektedir ve terimin kökenin “ legare ” sözcüğünden geldiği ifade edilir. 69 Muayyen mal vasiyetinde; vasiyetçi ( legator ), kendisine muayyen mal vasiyetinin mükellefiyeti yüklenmiş mirasçı ( oneratus ) ve vasiyet- ten faydalanan, diğer bir ifade ile lehine mal vasiyet edilen vasiyet ala- caklısı ( legatarius ) olmak üzere üç taraf vardı. Mirasçı lehine muayyen mal vasiyeti ile kazandırmada bulunmak ise, mümkün değildi. 70 Muayyen mal vasiyeti alacaklısı ile mirasçılık durumu karşılaştı- rıldığında; mirasçılık vasfı ya vasiyet edenin iradesini ortaya koyduğu vasiyetnamesi ile ya da kanun yoluyla elde edilebildiği halde, muay- yen mal vasiyeti alacaklısı ( legatarius ) olmak için, miras bırakanın mut- laka bir vasiyette bulunması gerekirdi. Şayet müteveffa vasiyet şeklin- de bir ölüme bağlı tasarrufta bulunmamışsa, kanuni yoldan lehe mal vasiyeti doğamazdı. Mirasçılık vasfının, vasiyetname ile bizzat vasiyet edenenin iradesi ile kazanıldığı mirasçı nasbı, külli halefiyet yolu ola- rak borçların da intikaline sebebiyet verdiği halde, cüz’i halefiyet olan muayyen mal vasiyeti, daima kazandırıcı idi ve borçları intikal ettir- mezdi. 71 Roma Hukuku’nda, geçerli olarak kimlere legatum yapılabilece- ği belirtilmiştir. Legatum ’dan yararlanamayanlar arasında, yabancılar ( peregrini ), bekarlar ( coelibes ), çocuğu olmayanlar ( orbi ), belirli olmayan gibi, gayrı maddi mallar da olabilirdi. Henüz mevcut olmayan ancak, gelecekte elde edilebilecek olan şeyler, örneğin, meyve bahçesinden elde edilecek olan mey- veler, kölenin doğuracağı çocuk, muayyen mal olarak vasiyet edilebilirdi. Yine, miras bırakanın, başkalarından olan alacakları ile intifa hakkı da muayyen mal vasiyetinin konusunu oluşturabilirdi. Nadi Günal, “Roma Miras Hukukuna Ge- nel Bir Bakış ve Vasiyet Yolu ile Miras”, AÜHFD , C. 44, S.1, 1995, s. 437-438; s. 441. 68 Roma Hukuku’nda, legatum, fideicommissum ve praelegatum olmak üzere üç çeşit muayyen mal vasiyeti olduğu hakkında bkz. Erkan Küçükgüngör, “Roma ve Türk Hukukunda Muayyen Mal Vasiyeti”, (Muayyen Mal Vasiyeti), AÜHFD, C. 45, S. 1, s. 514 vd. 69 Koschaker/Ayiter, s. 404. 70 Umur, Miras Hukuku, s. 174. 71 Umur, Miras Hukuku, s. 161; s. 174.