Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

161 TBB Dergisi 2020 (147) İpek Sevda SÖĞÜT eorum qui capere ex testamento poterant: et ideo fideicommissa appellata sunt, quia nullo vinculo iuris, sed tantum pudore eorum qui rogabantur, contineban- tur. postea primus divus Augustus semel iterumque gratia personarum motus, vel quia per ipsius salutem rogatus quis diceretur, aut ob insignem quorundam perfidiam iussit consulibus auctoritatem suam interponere. quod, quia iustum videbatur et populare erat, paulatim conversum est in adsiduam iurisdictionem: tantusque favor eorum factus est, ut paulatim etiam praetor proprius crearetur, qui fideicommissis ius diceret, quem fideicommissarium appellabant .” “İlk zamanlarda bütün fideicommissum ’lar müeyyidesizdi, çünkü, yapılması rica edilmiş olan şeyi ifaya, kimse icbar edilemezdi: filhakika, terekenin veya belli malların bırakılamayacağı kimselere bir vasiyette bulunulmak istenildiği zaman, vasiyetname ile iktisaba ehil olanların fides (sadakat, emniyet, iyi niyet)’ine müracaat edilirdi: bu sebepten bunlara, fideicommisum ( fides ’e havale edilmiş) denirdi, zira bir huku- ki mecburiyete değil, rica edilenlerin iyi niyetlerine dayanırlardı. Bila- hare, evvela ilahi Augustus, gerek ricaların imparatorun sağlığı namına yapılması, gerekse bazı kimselerin açık ahlaksızlıkları yüzünden, con- sul’lere bu hususta salahiyetlerini kullanmayı emretti. Tedbir yerinde görülerek şöhret kazandığından, yavaş yavaş bu müdahale, devamlı bir hukuki tedbir haline geldi: fideicommissum ’lara gösterilen rağbet o dereceyi buldu ki, zamanla fideicommissum ’lar hakkında karar veren ve fideicommissarius ismini alan, hususi bir praetor da ihdas edildi.” 77 Fideicommissum ’lar; 78 esasında, mirasçı veya lehine mal vasiyet 77 Ziya Umur, Iustinianus Institutiones, (Institutiones), İstanbul 1968, s. 177; s. 179. 78 İlk zamanlarda fideicommissum, legatum’dan tamamen ayrıldı. Murisin vasi- yetname yapabilme ehliyetine (testamenti factio activa) gerek vardı, ancak, yü- kümlülük altında olanların çevresi, legatum’dakinden çok daha genişti. Yalnız konulan yükümlülük, yükümlülük altındakine miras yolu ile bırakılan miktarı aşamazdı. Aksi takdirde, fideicommissum, aşan kısım hakkında hükümsüzdü. Aynı şekilde yararlananların (fideicommissarius) sayısı da fazladır. Fideicommis- sum ile vatandaş olmayanlara da miras yolu ile bir şey bırakılabilirdi. Ancak İm- parator Hadrianus bunu yasaklamıştır. Önemli olan nokta, Fideicommissum’un yalnız mirasçı nasbında ve legatum’da geçerli olan ehliyetsizliğe tabi olmaması idi. Bu yön, İmparator Augustus zamanında gelişmesinin esas sebebi idi. İmpa- rator Augustus’un, evliler ve çocukları korumak için çıkardığı evlilik kanunlarına karşı hile yapılıyordu. Senatus Consultum Pegasianum ile bu evlilik kanunları fideicommissum’lar için de geçerli kılınmıştır. Vasiyetnamenin ve legatum’un şekli şartları, fideicommissum’lar hakkında geçerli değildi. Fideicommissum as- lında hiçbir şekil şartına tabi olmayıp, yazılı veya sözlü yapılabiliyordu. Mutlaka latince olmasına da gerek yoktu. Yükümlülük altına sokulan kimseden, bir rica olduğu için, kullanılması gereken sözler (verba precativa), özellikle rogare ve