Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

164 Roma ve Türk Hukuku’nda Aile Fideikomisi (Fideicommissum Familiae Relictum) Kavramı situtio fideicommissaria olarak da anılan bu tasarrufun yerine getirilmesi için, miras bırakan kendi vasiyetnamesinde o şahsı mirasçı olarak atar veya fideicommissarius hereditatis (fevkalade ikame/mirasçının ikame- si/artmirasçı atama) yapardı. 91 Vasiyeti yapan aile babası ( paterfamilias ), henüz ergenlik çağına gelmemiş oğlu için, bir yedek mirasçı ikame edebilirdi. Bu tür bir iş- lem, oğlun mirasçı olamaması veya ergenliğe erişmeden ölme ihtima- line karşı yapılırdı. Bu şekilde aile babası, yapmış olduğu bu tasarrufla, bir taraftan kendisine mirasçı olamama, diğer taraftan ergenliğe ulaş- madan önce oğlunun ölme ihtimaline karşı, bir ikame mirasçıyı ken- disi belirlemekteydi. 92 Fakat kendisine mirasçı olduktan sonra ölen bir yabancıya, ikameli mirasçı atayamazdı. Diğer taraftan, vasiyeti yapan kimse, mirasın veya bir kısmının, bir yabancıya ait olmasını kararlaştı- rabilirdi; ancak bunu, şayet atanmış mirasçı varisi olduktan belirli bir süre sonra veya murisin ölümünde vefat edecek olursa yapabilirdi. 93 Vasiyetçi, mirasçının ölümünden sonra, terekenin tamamının baş- ka kimselere intikalini fideicommissum ile vasiyet edebilirdi. Bu duruma ilişkin fideicommissum’a Gai.I. (2.277)’de rastlanmaktadır: cum Titius heres meus mortuus erit, volo hereditatem meam ad Publium Maevium perti- nere . (Mirasçım Titius öldükten sonra mirasımın Publium Maevium’a intikal etmesini istiyorum). 94 Vasiyetçinin bu iradesini yerine getirmek için mirasçı, bizzat yap- tığı vasiyetnamede ya o kimseyi kendisine mirasçı gösterir veya miras- çısına terekeyi o kimseye terketmesini bir fideicommissum ile bildirirdi. Bunlar yapılmadığı takdirde, muayyen mal vasiyetinin mükellefiyeti yüklenmiş olan mirasçının ( oneratus ) mirasçıları, fideicommissum ’un emrini yerine getirmek mecburiyetinde idiler. Bu şekilde ortaya ger- çek anlamda bir “mirasçının ikamesi/fevkalade ikame/artmirasçı ata- ma” ( Substutitio fideicommissaria ) çıkmaktadır. 95 91 Umur, Lügat, s. 73. 92 Honig, s. 381; Fritz Schulz, Classical Roman Law, Oxford University Press, 1951, s.262 vd. Bu ikame türüne ilişkin bilgiler için bkz. Gai.I. (2.179) ve I. Ins. (2.16.pr.). 93 Di Marzo, s.533. 94 Özdem, s. 323. 95 Umur, Miras Hukuku, s. 178.