Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

165 TBB Dergisi 2020 (147) İpek Sevda SÖĞÜT İşte fideicommissum familiae relictum , fevkalade ikamenin özel bir hali olarak anılmakta ve bir malın arka arkaya, aynı aile efradına (ister vasiyet edenin ailesi olsun, ister başka birinin ailesi) nakledilmesi ola- rak tanımlanırdı. 96 Daha sonra üzerinde durulacağı üzere, Iustinianus’un emirna- mesi ile son halini alan, fideicommissum ’un bu türüne göre vasiyetçi, muayyen bir kimseye terekeyi muhafaza etmesini ve kendi ölümünde de belli vasıfta bir kimseye (genellikle ailenin büyük evladına) vasi- yet etmesini emrederdi. Bu müessese, Ortaçağ’da ve Feodal Hukuk’ta büyük bir önemi haiz olarak, geniş ölçüde uygulanmış, toplumsal ve ekonomik etkisi çok büyük olmuştur. Ortaçağ’da vasiyetçi, aile içinde nesiller boyunca sınırlandırılmayan, müteakip ikameler yapmak sure- tiyle, aile malvarlığının olduğu gibi muhafaza edilmesini sağlamıştır. Bu suretle bazı aileler, çok büyük malvarlıklarını ve servetlerini, satıl- maları ve parçalanmaları imkanı söz konusu olmadığından, oldukları halleri ile koruyabilmişlerdir. Bu mameleklerin, alacaklılar karşısında da hususi imtiyazları bulunmakta idi. Bu nevi fideicommissum ’larla, 15.-18. yy.’lar arasında, feodal teşkilatın bozulması sırasında mücadele edilmiş, birçok teşebbüsten sonra, ancak Fransız İhtilali ile tamamen ortadan kaldırılabilmişlerdir. 97 Klasik Hukuk’ta, bu çeşit bir fideicommissum , öncelikle murisin gösterdiği kimselere, bunlar yoksa, yalnız ölümü esnasında mevcut olan agnatik hısımlarına ve oğullarına ait olurdu. 98 Fideicommissum fa- miliae relictum ’a ait bilgilere, Digesta ’da yer alan Modestinus’a ait bir metinden ve Codex ’ten ulaşılmaktadır: D. 31.32.6 ( Modestinus libro nono regularum ): “ In fideicommisso quod familiae relinquitur hi ad petitionem eius admitti possunt, qui nominati sunt, aut post omnes eos exstinctos qui ex nomine de- 96 Joseph Declareuil, “Quelques notes sur certains types de fideicommis”, Extrait des Melanges Gerardin, Paris 1907, s.135 vd. 97 Umur, Miras Hukuku, s. 178. Orta çağ ve sonrasında fideicommissum familiae relictum’un uygulanışı ve Kara Avrupası Hukuklarında, aile fideikomisi yasağı haline gelişi hakkında bkz. Berk Hasan Özdem, “Roma İmparatorluğu’ndan Gü- nümüze Fideicommissum Familia”, TBB Dergisi , S.135, 2018, s. 325 vd. 98 Di Marzo, s.533.; Armando Torrent, Fideicommissum Familiae Relictum, Univer- sidad de Oviedo, Servicio de Publicaciones, Oviedo 1975, s.27.