Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

20 Anayasacıların Karşılaştırma Sorunu: Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku Nedir, Ne Değildir? Yani hukuk kuraları, hukuk sistemleri ve hukuki kurumları anlam- lı bir şekilde karşılaştırma çabasına kamu hukuku değil özel hukuk öncülük etmiştir. Bir başka ifadeyle modern karşılaştırmalı hukukun kuruluşu özel hukukçuların çabasına dayanır. Bu çabanın merkezinde ise uluslararası ticari menfaatler ve büyük özel hukuk kodifikasyon- larının başka ülkelere ihraç edilmesi fikri yer almaktadır. 30 Gerçekten de karşılaştırmalı hukukun ortaya çıkışı dünya çapında yaşanan eko- nomik dönüşüm ile yakından ilgilidir. Zira karşılaştırmalı hukuk fikri egemen uluslardan meydana gelen bir dünyada ticaretin küreselleş- mesinin bir sonucudur. Ticari ilişkiler genişledikçe bir ulusun hukuki aktörleri alım satım yaptıkları diğer ulusların kanunlarını ve hukuk sistemlerini öğrenmek zorunda kalmıştır. Bu ise ticaret yapan uluslar arasındaki özel hukuk sözleşmeleri için birbirinden tamamen farklı ulusal kanunları uyumlaştırmaya yöneltmiştir. İşte karşılaştırmalı hu- kuk, geç on dokuzuncu yüzyıldan itibaren bu özel hukuk ilişkilerine ait dinamiklerle şekillenmeye başlamıştır. 31 Kamu hukuku alanında karşılaştırmalı yaklaşımın ilk modern örnekleri ise ancak 20’nci yüzyılın ikinci yarısı ile birlikte ortaya çık- maya başlamıştır. Çünkü tarihsel olarak kamu hukukunda karşılaştır- ma yapmak, niteliği gereği, özel hukukta karşılaştırma yapmaya göre daha problematik görülmüştür. Karşılaştırmalı anayasa hukuku bir akademik disiplin olarak ancak II. Dünya Savaşı sonrası belirmiştir. O zamana kadar anayasa hukuku, her ulusal hukuk sistemi için geçerli evrensel unsurlar içermemesi nedeniyle karşılaştırmalı hukukta gör- mezden gelinmiştir. 32 Bir diğer ifadeyle anayasa hukuku, özel hukuk odaklı karşılaştırmalı hukukun gölgesinde kalmıştır. Çünkü anayasa hukukunda karşılaştırma yapmak, hukuki karşılaştırmadan ziyade daha çok siyaset biliminin bir özel alanı olarak görülmüş, kamu huku- kunun hukuken karşılaştırma yapmak için anlamlı olmadığı düşünce- si egemen olmuştur. 33 Gerçekten de anayasa hukuku bu dönem boyunca özel hukukta- ki gelişmelerden farklı olarak ulusal egemenlik ile ilişkilendirilmiş ve dolayısıyla bir ülkenin ulusal anayasa hukukunun diğer ülkelerinkiyle 30 Rosenfeld ve Sajó, “Introduction”, s. 5. 31 Tushnet, Advanced Introduction, s. 2. 32 Rosenfeld ve Sajó, “Introduction”, s. 2, 5-6. 33 Husa, “Comparison”, s. 1.