Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147.Sayı

31 TBB Dergisi 2020 (147) Serkan YOLCU yüzeyin biraz altına bakan herkes burada, başka yerlerdeki gibi, sürek- liliğin kimlikten tamamen farklı bir şey olduğunu ve hem şeklen hem de ruhen George [dönemi] anayasasının Victoria [dönemi] anayasa- sından farklı olduğunu hissedecektir. Amacımız gerçek benzerliklerin ve hatta kimliğin, ve de önemli farklılıkların neler olduğunu... açığa kavuşturmak olmalıdır.” 69 Dicey’nin anayasanın ruhu hakkındaki bu akıl yürütmesi, kul- landığı karşılaştırmalı yönteme özel bir önem yüklemiştir. Dicey’nin karşılaştırmacılığı zamanının çok ötesindedir. Dicey’nin İngiliz ana- yasacılığının yaşadığı derin dönüşümü şekli kuralların ve kurumların ötesine geçerek izah etmek için referans aldığı anayasanın ruhu kavra- mı, bir asır sonra başka bir isimle yeniden vücut bulmuştur. Dicey’nin ruh adını verdiği şeyin, çağdaş karıştırmacıların sıklıkla başvurduğu kültür kavramına denk geldiği söylenebilir. Gerçekten de 1990’ların başından itibaren hukukun kültür ile ilişkisine yönelik ilgi karşılaştır- malı hukuk çalışmalarında çok daha belirgin hale gelmiştir. Özellikle de “hukuk kültürü” ( legal culture ) kavramı karşılaştırmalı hukuk araş- tırmalarının niteliği ve amacı üzerindeki tartışmalarda önemli bir yer edinmiştir. 70 En genel ifadeyle hukuk kültürü, hukuk temelli sosyal davranışların ve tutumların nispeten istikrarlı örüntülerini açıklama- nın bir yolu olarak görülebilir. 71 Karşılaştırmalı hukuk bakımından ise hukuk kültürü kavramı, hukukun (kurallar, uygulamalar, kurumlar, doktrinler, vb.) bir tür daha geniş bir kültürün içine gömülü olarak ele alınması gerektiği anlamına gelir. Dolayısıyla karşılaştırmalı hukukta hukuk kültürü kavramı kullanmak hukuk kurallarından çok daha faz- lasının karşılaştırmaya tabi tutulması gereğine işaret eder. 72 Karşılaştırmalı hukuk teorisinde gözlemlenen hukuk kültürü tar- tışmaları, karşılaştırmalı anayasa hukuku bakımından özel bir anlam kazanmaktadır. Dicey’nin kullandığı anayasanın ruhu kavramı, gü- 69 Dicey, Lectures on Comparative Constitutionalism, “English Constitutionalism under George III”, s. 62. 70 Roger Cotterrell, “Comparative Law and Legal Culture” in The Oxford Handbook of Comparative Law (2. Baskı) Mathias Reimann and Reinhard Zimmermann (Ed.), Oxford University Press, Oxford, 2019, s. 710. 71 David Nelken, “Defining and Using the Concept of Legal Culture” in Compara- tive Law: A Handbook, E. Örücü and D. Nelken (Ed.), Hart Publishing, Oxford, 2007, p. 113. 72 Cotterrell, “Comparative Law and Legal Culture”, s. 711.