Türkiye Barolar Birliği Dergisi 148.Sayı

305 TBB Dergisi 2020 (148) İştar CENGİZ / Uğur ERSOY / Alper KÜÇÜKAY B. Çalışma Düzeni Bağlamında Kronotip Faktörü İnsanların bilişsel kabiliyetleri, onların kişisel sirkadyen durumla- rı ya da “kronotip”lerine göre gün içerisinde değişkenlik göstermek- tedir. Kronotip kavramı kişinin kendisini “daha” zinde ve enerjik his- settiği gün içerisindeki dönemi belirtmek için kullanılmaktadır; tercih ettiği uyku dönemi ile de alakalıdır. Bazı kişiler için bugün içindeki dönem sabah iken bazıları için akşam saatlerini içermektedir. Uyku- uyanıklık döngüsü ile ilgili olan kronotip Fischer’in 55 açıklamasına göre bir kişilik özelliği değil biyolojik bir karakteristiktir. Amerika’da çalışanların yaklaşık %30’u değişken, uzun ya da dö- nüşümlü vardiyalarda çalışmaktadır. Çalışanların kendilerine özgü en uygun çalışma saatleri ise kendilerine özgü rahatsızlıklar ya da sağlık problemleri yaşamalarına sebep olmaktadır. Çalışanların kronotipleri yani kendilerine en uygun uyku ve aktivite zamanları, çalışma düzeni ve vardiyaları bağlamında çok önem taşımaktadır. 56 Gece çalışmasına yatkın kişilerin gündüz vardiyalarında bulunması onları zorlayacağı gibi bunun tam tersi de düşünülebilir. Kişilerin “bilişsel zirve” de ol- dukları dönemleri bilmesi ve buna uygun görevlerde bulunması ken- dileri açısından fayda sağlayabilmektedir. Bir şekilde kişisel ritimleri- nin çalışma düzenine uygun hale getirmeye çalışmak da iş hayatında karşılaşılan durumlardandır. Ancak kronotiplerini yeterince tahmin edemeyen kişilerin bu biyolojik örüntüye tamamen karşı koymaları da güç görünmektedir 57 Kişilere uygun çalışma vardiyalarının oluş- turulması ve iş hayatına ilişkin düzenlemeler açısından bu yaklaşımın getirdiği bilgilerin anlamlı bir katkı sağladığı düşünülmektedir. Bir başka kronotip araştırmasına göre kronotipler, uyku süresi ve uyku ihtiyacı arasındaki ilişki incelenmiş, akşam kronotipine sahip çalışanlarda sabah vardiyasında çalıştıklarında daha kısa uyku sü- releri ile uyanma şikâyetleri görülmektedir. Erkenci kronotipe sahip çalışanlar da ise geç saatlerde uykuya dalma sıkıntıları gözlenebilmek- tedir. Bireysel farklılıklar ile birlikte kronotiplere göre çalışma vardi- yalarının uyku süresi ve uykuya bağlı şikâyetler üzerine rol oynadığı açıklanmaya çalışılmıştır. Bunların yanı sıra kurum kültürü, iş ile ilgili 55 Fischer/Lombardi/Marucci-Wellman/Roenneberg, 2017. 56 Fischer/Lombardi/Marucci-Wellman/Roenneberg, 2017. 57 Weir, 2018.