Türkiye Barolar Birliği Dergisi 149.Sayı

247 TBB Dergisi 2020 (149)  Merve ÜNAL AÇIKGÖZ / Hasan Tahsin FENDOĞLU / Abdul Samet GÜLLER Türkiye ise mevcut mevzuatı itibariyle böyle değildir; uluslararası antlaşmalar konusunda kural olarak uzmanlık ve teknik konular yü- rütmeye bırakılır. Bilindiği gibi ABD’de yasama-yürütme-yargı ara- sında yatay kuvvetler ayrılığı olduğu gibi federe ile federal devletlerara- sında ayrıca dikey kuvvetler ayrılığı vardır. 109 ABD’de Başkan’ın düzenleyici işlemlerindeki etki ve yetkisinin, dünyanın bazı ülkelerinde; yarı-başkanlık sisteminin tesis ve yayıl- masında, özellikle yarı-başkanlık sisteminin proto-tip ülkesi olan Fransa’yı 110 da etkilediği belirtilebilir. 109 Kurucu Babalardan Madison gibi Montesquieu da, “yasama ve yürütme aynı ki- şide birleşirse tiranlık olur” demişti; Fleishman/Aufses, s. 2. Kuvvetler ayrılığının (separeted powers) rijit olması da gerekmez, kuvvetlerin paylaşılması ( shared po- wers ) gerekir; Fleishman/Aufses, s. 44. 110 Fransa’da Cumhurbaşkanının asli ve özerk düzenleme yetkisi vardır (Söyler, s. 23.). Beşinci Fransız Cumhuriyet sistemine göre, Fransız Cumhurbaşkanına, sis- temde belirli bir ağırlık verilmektedir (Fransız 5. Cumhuriyet’inde Parlamento için bkz. Gerhard Loewenberg, Modern Parliaments, Change or Decline? Chica- go, 1971, s. 81 vd.). Yarı-başkanlık sistemi, 1958 tarihli Beşinci Cumhuriyet Fransız Anayasası’nın meydana getirdiği başkanlık-parlamentarizm karması bir ara sis- temdir. Başkanlığa benzeyen yönü, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve Cumhurbaşkanının geniş anayasal yetkilerle donatılmış olmasıdır. Parlamen- tarizme benzeyen yönü ise, yasama organına karşı sorumlu bir hükümetin varlı- ğıdır (Ergun Özbudun (2013), “Hükümet Sistemi Tartışmaları”, Yeni Türkiye, Yıl 9, Sayı 51, 2013 , s. 206.). Maurice Duverger’in “babası” olduğu yarı-başkanlık rejimi Fransa’da ideal bir sistem olarak kabul edilmiştir. 1962 yılında yeni bir sisteme geçen Fransa rejimi için yarı başkanlık kavramı, 1970’lerde ilk kez Duverger tara- fından kullanılmıştır (Robert Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracie s”, Taiwan Journal of Democracy , Cilt 3, Sayı 2, 2007, s. 53. Ama Duverger, yarıbaşkanlık sisteminin demokratikleşme üzerindeki etkisi ile ilgilenmedi; a.g.yer.). Fransa’ nın 1958 tarihli Anayasası’nın 19’uncu maddesinde Fransız Cumhurbaşkanının yetkileri sayılmaktadır. Buna göre, başbakanı atamak, azletmek, referandum yapmak, meclisi feshetmek, iptal davası açmak, Anayasa Mahkemesi Başkan ve 3 üyesini seçmek yetkileri vardır. Fransız Cumhurbaşkanı, ilgililere danıştıktan sonra olağanüstü hal ilan edebilir (Teziç, s. 516.). Görüldüğü gibi bu yetkiler olağanüstü yetkilerdir. Bu sistemde bazı işlemlerde karşı-imza ku- ralı yoktur. Cumhurbaşkanı, istisnai önemli konularda tek başına iş yapabilir. Fran- sız Anayasası’nın 16’ıncı maddesi, devlet başkanına olağanüstü yetkiler vermekte, adeta tek başına olağanüstü hal kanun hükmünde kararnamesi çıkarabilmektedir ki bu durum Fransa’da tartışılmaktadır. Cumhurbaşkanı kanun hükmünde karar- name ve kanunları imzalamayabilir, imzalaması şart değildir. Cumhurbaşkanı, is- tediğini başbakan olarak atayabilir. Başbakanı azledemez ama istifasını isteyebilir (1958/8). Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulu toplantılarına katılır ve başkanlık eder (1958/9). Bu katılım, törensel veya şekilsel değildir (Özbudun (2017), s. 352). Fransa’da 1958 Anayasası’nın 1962 yılında yapılan değişikliği ile Cumhurbaş- kanı doğrudan halk tarafından seçilir. 1958 ile 1962 arasında Cumhurbaşkanını Seçiciler Kurulu seçiyordu. 1962 yılından itibaren Fransa’da Cumhurbaşkanını halk seçmektedir. Milletvekilleri belirli yörelerden seçilirken Cumhurbaşkanı-