Türkiye Barolar Birliği Dergisi 150.Sayı

90 Salgın Hastalıklar ve Salgın Hastalıklar Özelinde Sağlık Hakkına Avrupa İnsan Hakları ... Adnan Adıvar’dan sonraki ikinci Sağlık Bakanı olan Refik Saydam, bakanlığı döneminde bulaşıcı hastalıklarla mücadele ve halk sağlığı konularında öncülük yapmış; sıtma, verem ve trahom ile mücadele etmiştir. 17 Mayıs 1928’de Umumi Hıfzıssıhha Kurumu Kurulma- sına Dair Kanun çıkarılmış, Hıfzıssıhha Kurumu oluşturulmuştur. 24.04.1930 tarihinde kabul edilen ve halen yürürlükte olan 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, halk sağlığını korumaya yönelik kap- samlı ilk kanundur. 13 Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda sıtma ve verem en yaygın has- talıklardı. Bunlarla savaşmaya yönelik olarak İstanbul’da ilk verem savaş dispanseri, Büyükada ve Heybeliada Sanatoryumları açılmıştır. Behçet Uz, Tevfik Sağlam gibi isimler veremle savaşta etkin rol üstlen- mişlerdir. 14 Öte yandan Cumhuriyetin ilk yıllarında Denizli ve Ankara başta olmak üzere nüfusun %90’ına kadar varan oranda sıtma görülen yerler mevcuttu. Toplumun sıtmadan korunması için yasal düzenle- meler gerektiği gerçeğinden hareketle 26 Nisan 1926 tarihinde 826 sa- yılı Sıtma Kanunu çıkarılmış, eksik görülen bazı hususlar ise 13 Mayıs 1926 tarihli 839 sayılı Sıtma Kanunu ile düzenlenmiştir. 826 ve 839 sa- yılı Kanunların amacı sıtmanın tamamen ülkeden çıkarılmasıydı ki bu sıtmalı hastaların kanlarının tedavi edilmesi, mikrop yayan anofellerin üremesinin engellenmesi ve bataklıkların kurutulması ile sağlanabile- cekti. 15 1928’de Adana’da Sıtma Enstitüsü kurulmuş ve asker ve sivil tüm doktorlar burada eğitim görmüştür. Daha sonra Adana dışında başka enstitüler de açılmak suretiyle bunların sayısı 11’e çıkarılmıştır. Hastalığa yönelik ilaçların üretimi, temini ve halka dağıtımı amacıyla 6 Haziran 1935 tarihinde 2767 sayılı Sıtma ve Frengi İlaçları Hakkında Kanun kabul edilmiştir. 16 Yürütülen amansız mücadele ile 1940 yılına gelindiğinde sıtmalı oranı %11’e kadar düşürülmüş, 1946 yılında da 4871 sayılı Sıtma Savaş Kanunu yürürlüğe girmiştir. 17 Dünya genelinde çok büyük oranda ölümlere neden olan bir diğer bulaşıcı hastalık da çiçek hastalığı olup Türkiye’de aşılama hizmetle- 13 ibid 78. 14 ibid 79. 15 Söhrab Mustafayev, “Cumhuriyet Döneminde Sıtma İle Mücadele ve Yasal Dü- zenlemeler (1923-1946)” (2019) 6, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 1118–1121. 16 ibid 1122–1124. 17 Özkaya, 79–80.