Türkiye Barolar Birliği Dergisi 151.Sayı

314 Biyoteknoloji Hukukunun Temel Konuları Nitekim yakın zaman önce kuzuyu yapay rahim ile labarotuvar orta- mında dünyaya getirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 26 Yapay rahim içerisindeki fetüsun gerçek anlamda bir fetüs olup olmadığı, olgunlaş- ması ile bir bebek doğumu sayılıp sayılamayacağı, böyle bir insanın dünyaya gelmesi halinde karşılaşılabilecek etik sorunlar, bu uygula- manın gelecekte varabileceği noktalar önemli ve oldukça derin tartış- ma konularıdır. 27 Üremeye ilişkin biyoteknoloji müdahalelerinde en çok tartışılan konulardan bir diğeri ise genetik hastalıkların giderilmesine dair germ hücrelerine yönelik genetik müdahalelerdir. Germ hücreleri, üreme ile ilgili olan sperm, yumurta ve embriyonik hücrelere denilmektedir. 28 Germ hücrelerine yönelik bir müdahalenin gelecek nesilleri etkiliyor olması nedeniyle etik tartışmalarda çokça eleştirilmekte ve uluslarara- sı düzenlemelerle bu müdahaleleri yasaklama yoluna gidilmektedir. 29 Mitokondriyal DNA Transferi, diğer adıyla Mitokondri Değiştir- me (MRT, Mitochondrial Replacement Therapy) şeklindeki bir diğer uygulama da üreme teknolojileri alanında gerçekleştirilmiş önemli bir teknolojidir. Hücre içerisinde küçük bir organel olan mitokond- ri, hücrelere enerji sağlamakla görevlidir ve hücrenin çekirdeğinden farklı kendine özgü bir gen dizilimine sahiptir. Sitoplazmik transfer türlerinden birisi olan MRT’de, tüp bebek uygulamalarının özel bir formu olarak, doğacak bebeğin mitokondriyal DNA’sının anne ve ba- badan değil, üçüncü bir taraftan gelmesi söz konusudur. İngiltere Par- lementosu 2015 yılında bu uygulamaya izin vermiş ve Birleşik Krallık MRT’yi yasallaştıran ilk ülke olmuştur. 30 Üç ebeveynli bebek terimi ile 26 Claire T. Roberts, “Premature Lambs Grown in a Bag”, Nature, sayı 546, 1 Haziran 2017, s. 45-46 27 Elizabeth Chloe Romanis, “Artificial womb technology and the frontiers of hu- man reproduction: conceptual differences and potential implications”, BMJ, 10 Ağustos 2018, s. 751-755 28 National Institute of Health, “What are genome editing and CRISPR-Cas9?”, Genetics Home Reference, US National Library of Medicine, https://ghr.nlm. nih.gov/primer/genomicresearch/genomeediting (erişim: 28.01.2020) 29 TBMM tarafından 2003 yılında onaylanarak hukukumuza derç edilen İnsan Hak- ları ve Biyotıp Sözleşmesi’nin 13. maddesi uyarınca yalnızca önleme, teşhis ve tedaviye yönelik olması şartlarıyla ve altsoyun genetik yapısında değişikliğe ne- den olmaması kaydıyla izin verilmektedir. Dolayısıyla germ hücrelerine yönelik genetik bir müdahale yasaklanmış olmaktadır. 30 Sevtap Metin, Adem Az, Hakan Ertin, “İki Kadın Bir Bebek: Tıbbi, Etik ve Huku- ki Perspektiflerden Mitokondri Değiştirme Terapisi”, Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri