Türkiye Barolar Birliği Dergisi 151.Sayı

321 TBB Dergisi 2020 (151) Abdurrahman Ali YILDIRIM likler olmuş, birçok konuda verimlilik elde edilmesinin yanı sıra tica- ret ve ekonomi hayatında yeni sahalar açmıştır. Kısa vadede birtakım açılardan olumlu görülmekte ve/fakat insan sağlığı ile çevresel etki ve doğanın korunması bakımından uzun vadede etkileri tam olarak kestirilememektedir. 43 Bu doğrultuda Avrupa Birliği’nde ve ülkemizde kanunlar ve yö- netmelikler çıkarılmakta, bu konuda uzunca bir süredir yasal düzen- lemeler ve akademik çalışmalar kaydedilmektedir. 44 Yasal düzenleme- lerde genetiği değiştirilmiş organizmalara dair üretim, ihracat, ithalat, depolama, taşıma, etiketleme gibi hususlarda esaslar, usul ve yöntem- ler ile bu faaliyetlerin denetlenmesi, düzenlenmesi ve izlenmesi konu- ları belirlenmiş, yasaklar ve birtakım müeyyideler öngörülmüştür. Bu konu başlığı altında söyle temel bir soru sorulmaktadır; ge- netiğine müdahale edilmiş bir canlının genetik verisi patent altına alınabilecek midir? Fikri mülkiyet hukukunun önemli bir müessesesi olan patent , bir buluşun veya o buluşu uygulama alanında kullanım hakkının bir kişiye ait olduğunu gösteren ve belirli bir süreyle kulla- nım yetkisi veren belgeyi ifade etmektedir. 45 Amerikan Patent ofisi ile Ananda Chakrabarty adında bir mikrobiyoloji uzmanı arasında görü- len emsal niteliğindeki bir davada, Amerikan Anayasa Mahkemesi’ne kadar giden bir yargılama süreci ile verilen nihai kararda, canlıların genetik verilerinin patent altına alınabilmesine izin verilmiştir. 46 Bu- radan hareketle canlı varlıklara yönelik biyoteknoloji muamelelerin- de genetik müştereklerin özelleştirilmesi ve metalaştırılmasının önü açılmıştır. 47 Konusu insan olsun ya da olmasın canlılar üzerindeki genetik ça- lışmalarda genin hukuki statüsünün ne olduğu da biyoteknoloji hu- 43 Artemel, s. III 44 18.03.2010 tarihli ve 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu, hayvanlar ve diğer canlıla- ra yönelik biyoteknoloji uygulamaları ile genetiği değiştirilmiş organizmalar ko- nularında esaslar içeren temel bir kanundur. GDO’lar hakkında ayrıca 1829/2003 ve 1830/2003 sayılı düzenlemeler Avrupa Birliği’nde (Genetically Modified Orga- nisms Legislation) temel yasa metinleri mahiyetindedir. 45 Erdal Noyan, Patent Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2015, s. 243 46 U.S. Supreme Court, Diamond v. Chakrabarty, 447 U.S. 303 (1980) No. 79-136, Görüşüldüğü tarih: 17 Mart 1980, Karar tarihi: 16 Haziran 1980, No: 447 U.S. 303 47 Jeremy Rifkin, “Patentli Yaşam”, Sosyoloji Başlangıç Okumaları, Editör; Ant- hony Giddens, Çev ; Günseli Altaylar, Say Yayınları, 2009, s:171-173)